• 01 /  March 2024

Kamuda Çalışan Engelli Bireylerin Hakları

Engelli bireyler uzun dönemler topluma katılma ve engellerini aşma noktasında zorluklar yaşamışlardır. Bu kapsamda devlet çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Engellilere, çalışma hayatına katılımları için bazı haklar verilmiştir. Makalede engelli memur hakları üzerinde durulacaktır.

 

1. Kamuda Çalışan Engelli Çalışanların Hakları

1.1. Engelli Nöbet Muafiyetleri

Engelli memur hakları arasında nöbet muafiyetleri de bulunmaktadır. Engeli bulunan memurlara istekleri dışında geceleri nöbet yahut vardiyalar verilemez. Bu durum dayanağını Anayasadan almaktadır. Kurumlar, yönetmeliklerle getirilen düzenlemelerde engeli bulunan çalışanlarına yönelik nöbe ya da vardiya avantajları getirebilir. Dolayısıyla kurumlarda çalışan engelli bireylerin nöbetten muaf tutulmaları sağlanmalıdır.

Nöbetin, kurumlarda amirlerin uygun görecekleri bir zaman başlaması ve 24 saatin geçirilmemesi sağlanmalıdır. Fakat, kadınların gebelikleri süresince ve doğum sonrası 2 yıllık sürede geceleri nöbetten ve vardiyadan muafiyetleri sağlanmalıdır.  Engeli bulunan memurlar da istekleri bulunmazsa geceleri nöbetten ve vardiyalardan muaf tutulmalıdır. Bu kapsamda çeşitli kurumlarda engeli bulunan memurların geceleri nöbet ve vardiya verilmeyeceği düzenleme altına alınmıştır.

 

1.2. Engellilerin Lojman Hakkı

Engelli memur hakları arasında lojman hakkı da vardır. Kamu konutlarına ilişkin kanun ve yönetmelik kapsamında, engelliler bakımından herhangi bir pozitif ayrımcılık bulunmamaktadır. Fakat, kurumların kendilerine ait lojman yönergeleri kapsamında engelliler yahut yakınların bulunan personele ilişkin düzenlemelerde bulunabilmeleri mümkündür. Örneğin, TSK’ nın konut yönergesi uyarınca engelli yakınlarına ek 50 puan verilmektedir. TSK’ daki engelli yakınlarının yakınlık derecelerine göre tespitinin yapılması üzerine lojmandan yararlanmalarına izin verilmektedir. Örneğin engeli ağır derecede olan eş, çocuk yahut bakımını yapmak durumunda olduğu aile üyelerine sahip memurlar lojmandan faydalanabileceklerdir. Dolayısıyla bu kimselere öncelik hakkı sunulmuştur.

 

1.3. Engellilerin İzinli Sayılma Hakları

Engelli memur hakları arasında izinli sayılma hakları da bulunmaktadır. Ulus düzeyinde 2002’de resmî gazeteyle yayınlanan genelgeyle 10 – 16 Mayıs tarihleri arasındaki hafta, engelliler haftası olarak kabul edilmiştir. Bu haftanın, ilk günüyle 3 Aralık Dünya Engelliler günü, engelli bireylere ilişkin faaliyetlerde bulunan konfederasyonlarda, bağlı federasyonlarda ve derneklerde memur olarak görevli yönetim kurulu üyeleriyle kamu kesiminde görevli bütün engelliler için tatil sayılmıştır. Dolayısıyla bu tarihlerde sayılan yerlerde çalışan engelliler idari izinli sayılmaktadırlar.

Bunun dışında TSK bünyesinde görevli engelli memur personelin;

 

1. 3 Aralık ile 10 Mayıs günü,
2. Kötü mevsim koşullarında Valiliklerin memurları tatile ayırdığı günler,

 

İdari izinli sayılacakları belirtilmiştir. Ayrıca yürüme engeli bulunan, geceleri körlük yaşayan, görme duyusu gelişmemiş ya da hiç göremeyen bireylerin kış saati uygulamasına geçildiği günler için mesailerinin onlara uyumlu şekilde belirleneceği konusunda düzenlemeler bulunmaktadır..

 

1.4. Engelliler İçin Servis Hizmetleri

Kanuna göre servis taşımacılığı gerçekleştiren kişilerin engel sahibi çalışanları yahut öğrencileri istemleri dahilinde çalıştıkları yere taşımakla yükümlülükleri bulunmaktadır. Engellilerin engelinin derecesine uyumlu servisin temin edilmesinde personelin isteminin bulunması halinde bunun gerçekleştirileceğine yönelik düzenleme bu şekilde yapılmıştır. Bahse konu talebin gerçekleştirilebilmesi için ilk olarak kurumun personeline servis hizmetlerini sağlaması gereklidir. Kurumun servis hizmetlerini sağlamaması durumunda engelli personelin bu talebi karşılanmayabilecektir.

 

1.5. Engellilerin Gelir Vergisinden İndirim Hakkı

Engelli memur hakları arasında gelir vergisinden indirim hakkı da vardır. Engellilik statüsünde bulunan kamu görevlisi çalışanların, verdikleri hizmetlerin karşılığında almış bulundukları aylıklarından kesilen gelir vergisinden belli oranlarda indirim yapılması hakları vardır. Bu indirimler, memurların engelinin derecesine göre belirlenecek oranda vergi muafiyetine ilişkindir. Engeli bulunan vatandaşlar, güç koşullarda görevlerini ifa ettiklerinden bunun giderilmesi bakımından bu indirimlerin belirli katkısı olacaktır.

Bunun yanısıra, engelleriyle çalışan bu kimseler engeli bulunmayanlarla kıyaslandığında sahip oldukları eşitsizliklerinin giderilmesine yönelik vergi hukuku kapsamında bazı düzenlemelere gidilmiştir. Bedensel engelinin derecesi çalışma gücü bakımından;

1. %80 oranında kayıp yaşayan engelliler birinci derece engelli,
2. %60 oranında kayıp yaşayan engelliler ikinci derece engelli,
3. %40 oranında kayıp yaşayan engelliler üçüncü derece engelli sayılmaktadır.

 

Bu şekilde belirlenen aylı tutarlar kazanmış oldukları ücretlerinden indirilmektedir.

 

1.6.Memur Olarak Çalışanların Engelli Duruma Gelmeleri

Doğuştan herhangi bir engeli bulunmayan bir kimsenin memur olmasının ardından bir şekilde engelli duruma düşmeleri sonucunda emekli olabilme haklarının yanısıra engellilerin sahip bulunduğu bütün haklara sahip olmaktadırlar.

Diğer taraftan, engellilere yönelik bir devlet memurluğu kadrosu bulunmamaktadır. Ancak, engellilerin yararlanabildiği kontenjanlar bulunmaktadır. Kanunda “engelli kontenjanında çalışan” tabiri kullanılmıştır. Bu ifade, yalnızca memuriyete girişi sırasında engeli bulunanları yahut engellilere yönelik sınavla memuriyete alınanları ilgilendirmemektedir. Bu tabir, memur olarak çalışmakta iken engelli duruma düşenleri de kapsamaktadır.

Memuriyetleri sırasında engelli duruma geçenlerin engellilere sağlanan kontenjandan yararlanabilmeleri için bu kimselerin engeline dair sağlık raporunun kuruma ibrazı gerekmektedir. Daha sonra bu raporun “Devlet Personel Başkanlığının” uygulamasına kaydı gerekmektedir.

 

1.7. Engel Sahibi Bireylerin Kamu Kuruluşlarında Çalışan Yakınlarının Hakları

1.7.1. Yer Değiştirme Hakkı

“Devlet Memurları Atama ve Yer Değişikliği Yönetmeliği” nin Ek 3. maddesi engellilikleriyle irtibatlı olarak memurların yer değişikliklerine ilişkin düzenlemeleri içermektedir. Madde “İlgili mevzuatına göre alınan sağlık kurulu raporunda en az yüzde kırk oranında engelli olduğu belirtilen memurlar ile ağır engelli raporlu eşi veya bakmakla yükümlü olduğu birinci derece kan hısımları bulunan memurlar engellilik durumundan kaynaklanan gerekçelere dayalı olarak yer değiştirme talebinde bulunabilir. Memurun kendisinin veya birlikte yaşadığı eşi ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarının engellilik durumunun tedavisi sebebiyle yer değişikliğini talep etmesi halinde, yer değiştirme suretiyle atama yapılacak yerin, memurun ve bu fıkra kapsamındaki yakınlarının engellilik durumuna uygun olması esastır. Engellilik durumu devam ettiği sürece kurumlarca isteği dışında memurun yeri değiştirilmez. Engellilik durumu ortadan kalkan memurlar hakkında bu Yönetmelikte yer alan diğer hükümler uygulanır” şeklinde düzenleme bulunmaktadır.

Bahse konu düzenleme uyarınca engel sahibi memurların yahut engel sahibi bir kimsenin yakını olan memurların, çalışmış oldukları yerlerini değiştirmek istediklerinde kadronun.ve teşkilat yapısının uygun olması halinde bu isteklerinin karşılanacağı belirtilmektedir. Bakanlıkların yahut kurumların kendilerinin özel olarak hazırlamış bulundukları memurların atanması.ve yer değişikliğine ilişkin yönetmelik uyarınca engellilerin yahut engelli yakını bulunan memurların yerlerini bahse konu düzenlemelere göre değiştirmeyi talep hakları bulunmaktadır. Bu taleplere yönelik takdir yetkisi kamu yararı.ve hizmet gereklerinin gözetilmesi kaydıyla idare tarafından kullanılmaktadır.

Danıştay, zabit katibi olan bir memurun, %42’lik engelli raporuna göre Bakanlık bünyesinde engelli kontenjanı dahilinde yer değişikliği talebinin reddine yönelik bakmış olduğu uyuşmazlıkta “her ne kadar davacı tarafından Erdemli Devlet Hastanesince düzenlenen 23/09/2014 tarihli Özürlü Sağlık Kurulu Raporuna dayanılarak engelli kontenjanından bilgisayar işletmenliği veya veri hazırlama kontrol işletmenliğine atanma isteminde bulunulduğu görülmekte ise de, söz konusu raporda davacıya “tip II diyabetes, mellutus, hipertansiyon, astım bronşektazi” teşhisi konularak “%42 oranında özürlü” olduğunun belirtildiği, ancak bulunduğu görevi yapamayacağı konusunda bir tespitte bulunulmadığı anlaşıldığından, davacının anılan Rapora dayanılarak bahse konu kadrolara engelli kontenjanından atanma istemiyle yaptığı başvurunun reddine karar verilmesinde hukuka aykırılık görülmemiştir.” şeklinde hükme varmıştır. Yüksek Mahkeme, idarenin sahip bulunduğu takdir yetkisini kamusal yarar.ve hizmetin gerekleriyle uyumlu olarak kullandığından bahisle iptale konu bu kararın onanmasına karar vermiştir.

 

1.7.2. Kurumlar Arasında Geçiş Hakları

Kurumunu değiştirmeyi düşünen memurların ilk olarak geçmeyi talep ettiği kurumun olurunu alması gerekmektedir. Geçilmek istenilen kurumca istekte bulunan memurun halihazırda çalışmış olduğu kurumuna yazıyla talepte bulunulmaktadır. Talep yazısında memuru kendi kurumunda çalıştırabilmek için istemde bulunmaktadır. Memurun çalıştığı kurum, memur tarafından yapılan talebin.ve kurumun istemine onay verdiği durumda memurun geçişine ilişkin işlemler başlatılmaktadır.

Engelli çalışanların kurumlarını değiştirmek istemeleri de mümkündür. Bu kimselerin kurum değişikliği istemlerine ilişkin hususi bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu kimselerin kurum değişikliği yazısında engelliğini.ve çalışma koşullarını belirtmesi halinde durumu ayrıca değerlendirilebilecektir.

 

1.7.3. Nöbet Muafiyet Hakkı

Engelli memur yakınları için nöbet muafiyeti bulunmaktadır. 2010 tarihli “Sendikal Gelişmeler Doğrultusunda Alınacak Önlemler” Başbakanlık Genelgesinin 3. maddesinde “Kamu çalışanlarının kanunen bakmakla yükümlü olduğu özürlü aile bireyinin bakıma muhtaç olduğunun ilgili mevzuatına göre alınmış geçerli özürlü sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi kaydıyla bu durumdaki personele; özürlü aile ferdinin günlük bakımı için izin kullanımında gerekli kolaylık sağlanacak ve personel mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacaktır.” denilmektedir. Buna göre bakmakla yükümlü bulunduğu ağır engelli yakını bulunan memurların nöbetlerden muaf tutulmaları gerekmektedir. Bu çalışanların günlük bakımlarını yapabilmek amacıyla gerekli izinler verilmesi gerekmektedir.

 

1.7.4. Mazeret İzin Hakkı

Engelli memur yakını mazeret izin hakkına sahiptir. Engelinin yahut süreğen hastalığının %70 oranı bulunan çocuğu olan memurlara, çocuğun hastalandığı durumlarda, doktordan alınacak rapora dayanılarak 10 güne kadar mazeret izni verilmektedir. Bu iznin verilmesinde yıllık izin hakkının kullanılmış olmasına bakılmamaktadır (Devlet Memurları Kanunu md. 104).

 

1.7.5. Engelli Çocuğu Olan Annelerin Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı

Engelli memur yakını yarı zamanlı çalılşma hakkına sahiptir. Devlet Memurları Kanunu’nun 104. maddesine göre memur annelerin doğum sırasında yahut sonrasında, engeli bulunan bebek dünyaya getirenlere, bebeğin 12. ayı tamamlamasına kadar yarı zamanlı izne çıkarılabileceği ve bu memurların maaşının tümünü alabileceği belirtilmektedir.