ANALIK İZNİ, SÜT İZNİ, ÜCRETSİZ İZİN VE KISMİ ÇALIŞMA: HAKLAR VE KIDEM TAZMİNATI
GİRİŞ
Kadın işçilerin gebelik, doğum ve emzirme dönemlerinde korunmasına ilişkin iş hukuku kapsamında pek çok düzenleme bulunmaktadır. Analık izni, süt izni, ücretsiz izin ve kısmi çalışma gibi haklar, kadın işçilerin hem anne olmalarının getirdiği sorumlulukları yerine getirmelerine hem de iş hayatını sürdürebilmelerine imkan tanımaktadır. Ancak işverenlerin bu haklara riayet etmemesi durumunda işçilerin haklı nedenle işten ayrılma ve kıdem tazminatı alma hakları da gündeme gelmektedir. Bu makalede analık izni, süt izni, ücretsiz izin ve kısmi çalışma kavramları ayrıntılı bir şekilde ele alınacak ve işçilerin hakları açıklanacaktır.
1. DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİLERİN HAKLARI
Çalışan kadınlar doğum öncesi ve sonrası belirli sürelerde izin hakkına sahiptir. Kanuna göre, anne adayları doğumdan önce 8 hafta, doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta izin kullanır. Eğer çoğul gebelik (ikiz, üçüz vb.) söz konusuysa, doğumdan önceki izne 2 hafta daha eklenir.
Ancak, anne adayı sağlık durumunun uygun olduğunu doktor raporuyla belgeleyebilirse, doğuma 3 hafta kalana kadar çalışmaya devam edebilir. Bu durumda, çalıştığı süreler doğum sonrası iznine eklenir.
Eğer kadın işçi erken doğum yaparsa, doğumdan önce kullanamadığı izin süreleri doğum sonrası iznine eklenerek kullandırılır. Eğer anne doğum sırasında veya doğumdan sonra hayatını kaybederse, kullanılamayan izin süreleri babaya devredilir.
2. DOĞUM YAPAN KADIN İŞÇİNİN ÜCRETSİZ İZİN HAKKI
Ücretsiz izin, bazen yasalarla işçilere tanınan bir hak olurken, bazen de işverenin inisiyatifiyle sağlanabilir. Eğer ücretsiz izin hakkı mevzuattan kaynaklanıyorsa, işverenin bu konuda takdir yetkisi yoktur. Yani, işçi talep ettiğinde, işverenin bu izni vermesi zorunludur.
Örneğin, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesi doğum yapan kadın işçilere belirli haklar tanımaktadır. Buna göre, kadın çalışanlar doğumdan sonra 16 haftalık (çoğul gebelikte 18 haftalık) doğum izninin bitiminden itibaren, isterlerse 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilirler. Ayrıca, 3 yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen ebeveynlerden biri de bu haktan yararlanabilir. Ancak bu süre, yıllık ücretli izin hesabına dahil edilmez.
Bu izin, yarım çalışma izninden farklıdır, ancak her ikisi de doğum sonrası dönemde kullanılabilir. Fakat işçi, ikisini birden kullanamaz. Eğer kadın çalışan, doğum sonrası ücretsiz izni kullanmak istemiyorsa, işverene bildirim yaparak işe geri dönebilir. İşverenin bu izni vermemesi halinde, yasalar gereği idari para cezası uygulanır.
Bunun yanı sıra, hamile çalışanların gebelik sürecinde periyodik muayenelere gitme hakkı vardır. Doktor raporu ile gerekli görülmesi halinde, daha hafif işlere yönlendirilebilirler ve bu durum maaşlarında bir düşüşe neden olamaz.
Sonuç olarak, işçiler, yasaların kendilerine sağladığı ücretsiz izin haklarını bilmeli ve gerektiğinde kullanabilmelidirler. İşverenlerin bu haklara uyması zorunludur ve aksi durumlarda cezai yaptırımlar söz konusu olabilir.
Doğum izni bittikten sonra kadın işçi isterse:
-
Yarım gün ücretsiz izin kullanabilir.
- İlk doğumda 60 gün
- İkinci doğumda 120 gün
- Üçüncü ve sonraki doğumlarda 180 gün
- Çoğul doğumlarda bu sürelere 30 gün eklenir
- Bu sürelerde kadın işçi haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalışır ve maaşının bir kısmını devlet öder.
-
6 aya kadar ücretsiz izin alabilir.
- 16 haftalık doğum izni bittikten sonra isteğe bağlı olarak 6 ay daha ücretsiz izin alınabilir.
3. ANALIK İZNİ
Analık izni, çalışan kadın işçilere gebelik ve doğum süreci boyunca verilen yasal bir izindir. 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuat ile düzenlenmiştir. Kadın işçilerin sağlığını ve bebek bakımını gözeten bir uygulamadır.
3.1. Süre ve Uygulama
Kanuna göre, hamile işçilere doğumdan önce sekiz hafta, doğumdan sonra ise sekiz hafta olmak üzere toplam 16 hafta analık izni verilmektedir.
Çoğul gebelik durumunda bu süreye iki hafta eklenir. Şartlar uygun olduğunda doktor onayıyla işçi, doğum öncesindeki izin süresinin bir kısmını doğum sonrasına aktarabilir.
3.2. Analık İzninde Sosyal Haklar
Analık izni sürecinde işçinin SGK tarafından geçici işgöremezlik ödeneği alma hakkı vardır. Bunun yanında, analık izni sonrasında kadın işçi talep ederse altı aya kadar ücretsiz izin hakkından da yararlanabilir.
3.3. Analık İzninin Kullanılmaması Durumu
Eğer işveren, analık izni kullanılmasını engellerse veya bu hakkı tanımak istemezse, bu durum iş hukukuna aykırıdır. Kadın işçi, bu nedenle haklı fesih yapabilir.
Analık izni engellenen veya bu haklar nedeniyle ayrımıcılığa maruz kalan işçi, haklı nedenle istifa ederek kıdem tazminatını talep edebilir.
4. SÜT İZNİ
Süt izni, kadın işçinin doğum sonrasında bebeğini emzirebilmesi için verilen yasal bir izindir. İş Kanunu’na göre düzenlenmiştir ve bebek büyütene kadar annelere kolaylık sağlar.
4.1. Süre ve Uygulama
Anne, çocuğu 1 yaşına gelene kadar her gün 1,5 saat emzirme izni kullanabilir.
- Bu sürenin hangi saatlerde ve nasıl bölüneceğine işçi karar verir.
- Süt izni, günlük çalışma süresinden sayılır.
Buna göre kadın işçilere, günde toplam 1,5 saat süt izni verilmelidir. Bu süre, işçinin tercihi doğrultusunda günde bir kere veya bölümler halinde kullanılabilir.
4.2. Süt İzninin Engellenmesi
Süt izni hakkının kısıtlanması veya verilmemesi, iş hukuku açısından ihlal oluşturur ve işçiye haklı fesih hakkı tanır.
4.3. Haklı Fesih ve Kıdem Tazminatı
Eğer işveren süt izni hakkını tanımazsa, kadın işçi iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatını talep edebilir.
5. KISMİ ÇALIŞMA
Kısmi çalışma, tam zamanlı istihdam yerine belirli sürelerle çalışmayı ifade eder. Doğum sonrası annelere belirli bir süre tam zamanlı çalışma yerine kısmi çalışma hakkı tanınmıştır.
5.1. Kısmi Çalışma Hakkı
Kadın işçi, çocuğu ilkokula başlayana kadar kısmi çalışma talep edebilir. İşverenin bunu reddetmesi hukuka aykırıdır.
5.2. Kısmi Çalışma Taleplerinin Reddi
Eğer işveren bu hakkı vermek istemezse veya işçinin kısmi çalışma talebi nedeniyle ayrım yaparsa, işçi haklı fesih yapabilir.
Kısmi çalışma hakkı engellenen bir işçi, iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatını talep edebilir.
SONUÇ
4857 Sayılı İş Kanunu, kadın çalışanların iş hayatından kopmasını önlemek ve aynı zamanda aile yapısını korumak amacıyla çeşitli haklar düzenlemiştir.
Bu düzenlemeler sayesinde, doğum yapan kadın işçiler belirli haklara sahip olup, iş ve aile yaşamlarını daha dengeli bir şekilde sürdürebilmektedirler.
Analık izni, süt izni, ücretsiz izin ve kısmi çalışma, kadın işçilerin korunması ve çocuk bakımının desteklenmesi amacıyla mevzuatta yer almaktadır.
Üstelik, bu haklar sadece doğum yapan annelerle sınırlı kalmamış, evlat edinen işçiler için de benzer avantajlar sağlanmıştır. Böylece, hem biyolojik anneler hem de evlat edinen ebeveynler iş ve özel hayatlarını dengeleyerek ailelerine zaman ayırabilmektedirler.
Bu düzenlemeler, işçilerin aile sorumluluklarını yerine getirirken iş hayatına devam edebilmelerine destek olmayı amaçlamaktadır.
Kanuna göre, işverenler doğum öncesi ve sonrası izin sürelerine uymak, gerektiğinde ücretsiz izin vermek zorundadır. Eğer işveren bu hakları ihlal ederse, idari para cezası uygulanır.
Bu hakların ihlal edilmesi durumunda işçinin haklı nedenle fesih yapma ve kıdem tazminatını alma hakkı bulunmaktadır. Kadın işçilerin bu hakları konusunda bilinçli olmaları büyük önem taşımaktadır.
