Boşanma sonrası çocukların velayet durumu, anne ve babalar için en hassas ve merak edilen konulardan biridir. Son yıllarda sıklıkla gündeme gelen ortak velayet, hem ebeveyn haklarını dengeleyen hem de çocuğun üstün yararını gözeten modern bir uygulama olarak öne çıkmaktadır. Peki, ortak velayet nedir, hangi şartlarda verilir ve Türk hukukunda nasıl uygulanır? Bu yazıda, ortak velayetin yasal dayanakları, uygulama koşulları, nafaka durumu ve sıkça sorulan sorular ışığında tüm detaylarını öğrenebilirsiniz.

---

Velayet Nedir?

Velayet hakkı, küçük yaştaki çocukların ya da belirli ölçüde kısıtlı ergin bireylerin bakım, eğitim, korunma ve temsili gibi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla anne ve/veya babaya tanınan hukuki bir yetkidir. Türk Medeni Kanunu’na göre evlilik birliği devam ettiği sürece velayet hakkı, anne ve baba tarafından birlikte kullanılmaktadır.

---

Boşanma Halinde Velayet Hakkı Nasıl Kullanılır?

Türk Medeni Kanunu’nun 336. maddesi uyarınca eşlerden birinin vefatı durumunda çocukların velayeti sağ kalan ebeveyne verilir. Boşanma halinde ise mahkeme, çocuğun üstün yararını gözeterek velayeti taraflardan birine verir. Bu nedenle, klasik uygulamada boşanma sonrası velayet tek bir ebeveyne bırakılmaktaydı.

Ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 7 No’lu Protokol ile birlikte, Türkiye’de 2016’da yürürlüğe giren düzenlemeler sayesinde, eşlerin boşanması halinde dahi çocuklar üzerindeki hak ve yükümlülüklerde eşitlik ilkesi benimsenmiş, bu da ortak velayet uygulamasının önünü açmıştır.

---

Ortak Velayet Nedir?

Ortak velayet; boşanmış anne ve babanın, çocuğun eğitimi, bakımı ve korunması gibi önemli kararları birlikte alabilmesini sağlayan bir velayet türüdür. Bu hak, çocuğun menfaatine en uygun çözüm olduğuna karar verildiğinde ve taraflar bu konuda uzlaşma sağladığında uygulanabilir hale gelir.

---

Ortak Velayetin Hukuki Dayanağı

2017 yılında Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne dayalı olarak boşanma sonrası ortak velayet kararının Türk hukuk sistemine aykırı olmadığını kabul etmiş ve bu alanda emsal teşkil eden bir karar vermiştir. Anayasamızın 90. maddesi gereğince, usulüne uygun olarak yürürlüğe giren uluslararası sözleşmeler, iç hukuk kuralı gibi uygulanır ve çelişki halinde öncelikle dikkate alınır.

---

Ortak Velayetin Kapsamı Neleri İçerir?

Ortak velayet uygulamasında, anne ve baba çocuğun eğitimi, dini eğitimi, sağlık kararları, yaşama yeri gibi kritik konularda eşit yetkilere sahiptir. Çocuk, ebeveynlerinin izni olmadan evi terk edemez; ebeveynler çocuğun adını koyar, onu uygun şekilde eğitir ve gelişimini destekler. Ebeveynler, çocuğun yasal temsilcisi olup üçüncü kişilere karşı bu sıfatla hareket ederler.

---

Ortak Velayet Kararı Hangi Şartlarda Verilir?

Mahkemenin ortak velayet kararı verebilmesi için üç temel koşulun birlikte sağlanması gerekmektedir:

1 Tarafların Ortak Velayeti Kabul Etmesi:
Her iki ebeveynin de ortak velayet konusunda hemfikir olması gerekir. Uzlaşma olmadan mahkeme bu yönde karar veremez.

2 Çocuğun Üstün Yararı:
Ortak velayetin çocuğun fiziksel, psikolojik ve sosyal gelişimi açısından uygun olması şarttır. Anne ve baba arasında ciddi iletişim sorunları, iş birliği eksikliği veya coğrafi uzaklık varsa ortak velayet uygun görülmeyebilir.

3 Hakimin Takdir Yetkisi:
Mahkeme, yukarıdaki iki koşul sağlansa dahi çocuğun yararı doğrultusunda ortak velayeti uygun bulmazsa bu yönde hüküm vermez. Hakim, tarafların velayet görevini hakkıyla yerine getirip getiremeyeceğini değerlendirerek karar verir.

---

Ortak Velayetin Uygulanamayacağı Durumlar

Taraflar arasında süregelen anlaşmazlıklar, aile içi şiddet, uyuşturucu bağımlılığı, psikolojik hastalık gibi durumlar ortak velayetin uygulanmasını engelleyebilir. İzmir Bölge Adliye Mahkemesi’nin 2020 tarihli kararında da ebeveynler arasında sağlıklı iletişim bulunmadığı gerekçesiyle ortak velayet talebi reddedilmiştir.

---

Çocuğun Görüşü ve Uzman Görüşü

Çocuğun yaşı ve algı düzeyi yeterliyse mahkeme, çocuğun düşüncelerini dinleyebilir. Gerektiğinde pedagog, psikolog ya da sosyal çalışmacıdan uzman görüşü alınarak çocuğun üstün yararı gözetilir.

---

Kişisel İlişki Kurulması

Ortak velayet durumunda çocuk, genellikle bir ebeveynin yanında sürekli kalmaya devam eder. Diğer ebeveynle ise mahkemenin belirlediği şekilde kişisel ilişki kurulur. Bu düzenleme anlaşmalı boşanmalarda daha esnek biçimde uygulanabilmektedir.

---

Nafaka ve Ortak Velayet

Ortak velayet kararı nafaka yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Çocuğun eğitim, sağlık ve diğer temel giderlerini karşılamak amacıyla nafaka, ortak velayet durumunda da hükmedilmeye devam edilir. Nafaka miktarının belirlenmesinde çocuğun ihtiyaçları esas alınır.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Ortak velayet Türk hukuk sisteminde yeni yeni yer bulmuş olup, uygulamada hâlen bazı tereddütler yaşanmaktadır. Bu nedenle, anlaşmalı boşanmalarda, tarafların ortak velayete dair yükümlülüklerini ayrıntılı şekilde düzenlemeleri oldukça önemlidir.

1. Ortak velayet nedir?

Ortak velayet, boşanmış anne ve babanın çocuğun eğitimi, bakımı ve gelişimi gibi önemli konularda birlikte karar alma hakkına sahip olmalarıdır. Bu hak sayesinde ebeveynler, çocuğun yaşamına dair temel kararları karşılıklı uzlaşmayla alabilir.

2. Ortak velayet Türk hukukunda mümkün mü?

Evet. Her ne kadar Türk Medeni Kanunu’nda açıkça düzenlenmemiş olsa da, Yargıtay 2017 yılında verdiği emsal kararla ortak velayetin Türk hukuk sistemine uygun olduğunu kabul etmiştir.

3. Ortak velayet hangi durumlarda verilir?

Ortak velayet, tarafların rızası, çocuğun üstün yararı ve hakimin uygun görmesi koşullarının birlikte sağlanması halinde mahkemece verilir. Her olay özel olarak değerlendirilir.

4. Ortak velayet sadece anlaşmalı boşanmalarda mı mümkündür?

Genellikle anlaşmalı boşanmalarda uygulanmakla birlikte, çekişmeli boşanma davalarında da gerekli şartlar oluştuğunda ortak velayet kararı verilebilir.

5. Ortak velayet halinde çocuk her iki evde de mi kalır?

Hayır. Çocuk genellikle bir ebeveynin yanında sürekli kalır. Diğer ebeveynle belirli günlerde kişisel ilişki kurularak düzenleme yapılır.

6. Ortak velayet için mahkemeye nasıl başvurulur?

Taraflar boşanma dilekçelerinde ortak velayet taleplerini açıkça belirtmeli ve bu konuda detaylı bir protokol sunmalıdır. Mahkeme bu beyanları değerlendirerek karar verir.

7. Ortak velayet kararı alınmışsa sonradan değiştirilebilir mi?

Evet. Çocuğun üstün yararını zedeleyen bir durum ortaya çıkarsa taraflardan biri ortak velayetin kaldırılması için mahkemeye başvurabilir.

8. Ortak velayet nafaka ödeme yükümlülüğünü ortadan kaldırır mı?

Hayır. Ortak velayet nafaka yükümlülüğünü kaldırmaz. Çocuğun eğitim ve sağlık gibi giderleri için nafaka ödemesi devam eder.

9. Ortak velayet kararında çocuğun fikri alınır mı?

Çocuğun yaşı ve algı düzeyi uygunsa, mahkeme onun görüşünü dinler. Uygun değilse uzman görüşüne başvurulabilir.

10. Ortak velayet ile tek velayet arasındaki fark nedir?

Tek velayet durumunda karar hakkı sadece bir ebeveyndedir. Ortak velayette ise ebeveynler birlikte karar alır ve çocukla ilgili yükümlülükleri paylaşırlar.

11. Mahkeme ortak velayet kararı verirken hangi kriterleri dikkate alır?

Mahkeme, ebeveynlerin iletişimi, iş birliği yapma becerisi, çocuğun yaşı, ihtiyaçları ve ebeveynlerin yaşam koşullarını değerlendirerek karar verir.

12. Taraflardan biri ortak velayet istemezse ne olur?

Taraflardan biri ortak velayeti kabul etmezse, mahkeme bu konuda karar veremez. Ortak velayet için tarafların rızası esastır.

13. Ortak velayet uluslararası hukukta nasıl düzenlenmiştir?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 7 No’lu Protokol uyarınca, boşanmış eşler çocuk üzerinde eşit hak ve yükümlülüklere sahiptir.

14. Ortak velayet çocuğun üstün yararına her zaman uygun mudur?

Hayır. Ortak velayet her zaman uygun olmayabilir. Ebeveynler arasında ciddi çatışma, iletişim kopukluğu gibi durumlar varsa tek velayet tercih edilir.

15. Ortak velayet çocuk kaç yaşındayken verilebilir?

Yasal olarak yaş sınırı bulunmasa da, çocuğun yaşı, algı düzeyi ve gelişim durumu mahkemece dikkate alınarak karar verilir.

16. Ortak velayet kararı tek taraflı taleple alınabilir mi?

Hayır. Ortak velayet kararı için her iki tarafın da açık rızası gerekir. Tek taraflı taleplerle ortak velayet mümkün değildir.

17. Çocuğun yurtdışında eğitimi ortak velayetle nasıl olur?

Ortak velayet durumunda yurtdışına çıkış, okul seçimi gibi kararlar birlikte alınmalıdır. Tek taraflı hareket edilemez.

18. Ortak velayet çocuğun soyadını etkiler mi?

Hayır. Ortak velayet, çocuğun soyadı üzerinde değişiklik yapmaz. Soyadı değişikliği ayrıca mahkemeye başvurularak yapılabilir.

19. Ortak velayet kararı velayet hakkını eşit olarak mı paylaştırır?

Evet. Ortak velayette taraflar eşit haklara sahiptir ve çocuğun temsilinde ortak hareket ederler.

20. Ortak velayet sözleşme ile yapılabilir mi?

Hayır. Ortak velayet kararı ancak mahkeme kararıyla geçerli olur. Tarafların anlaşması yeterli değildir.

21. Ortak velayet için avukat tutmak zorunlu mudur?

Hayır, zorunlu değildir ancak hukuki sürecin sağlıklı yürütülmesi için bir avukattan destek alınması önerilir.

22. Ortak velayet iptal edilebilir mi?

Evet. Ortak velayet, koşullar değişirse ve çocuğun menfaati gerektirirse mahkeme kararıyla kaldırılabilir.

23. Ortak velayet kararı alınırken çocuğun yaşı neden önemlidir?

Çocuğun yaşı, ihtiyaçları ve gelişim düzeyi ortak velayetin uygulanabilirliğini etkileyen faktörlerdir. Küçük yaştaki çocuklarda daha dikkatli değerlendirme yapılır.

24. Ortak velayet kararında din eğitimi kim tarafından belirlenir?

Ortak velayette din eğitimi gibi konular da taraflarca birlikte belirlenmelidir. Tek taraflı karar geçerli sayılmaz.

25. Ortak velayet her şehirde uygulanıyor mu?

Evet. Ortak velayet Türkiye genelinde geçerlidir. Ancak uygulamada hâkimlerin takdir yetkisine göre farklılıklar olabilir.

26. Hakim ortak velayet şartları sağlansa bile reddedebilir mi?

Evet. Hakim, ortak velayetin çocuğun yararına uygun olmadığına kanaat getirirse talebi reddedebilir.

27. Ortak velayet kararında eşlerin ekonomik durumu etkili midir?

Kısmen etkilidir. Tarafların çocuğun ihtiyaçlarını karşılayabilecek durumda olması önemlidir ancak tek başına belirleyici değildir.

28. Çekişmeli boşanmada ortak velayet neden zor uygulanır?

Çekişmeli boşanmalarda taraflar arasında ciddi anlaşmazlıklar olduğundan, ortak karar alma süreci genellikle mümkün olmaz.

29. Ortak velayet kararı protokole nasıl yazılmalıdır?

Protokolde ortak velayete dair detaylar net ve açık şekilde belirtilmelidir. Özellikle karar alma, iletişim, eğitim, sağlık gibi alanlar ayrıntılı düzenlenmelidir.

30. Ortak velayet kararı istinafa götürülebilir mi?

Evet. Ortak velayet kararları da diğer mahkeme kararları gibi istinaf ve temyiz yollarına açıktır.

---

Değerlendirme ve Sonuç

Ortak velayet, anne ve babanın iş birliği içinde hareket etmelerini gerektirdiğinden, anlaşmalı boşanma davalarında tercih edilen bir uygulamadır. Tarafların uzlaşması, hem çocuğun üstün yararını koruyacak hem de ebeveynlerin sağlıklı bir iletişim içinde çocuklarına karşı sorumluluklarını yerine getirmesini sağlayacaktır.

Ortak velayet, boşanma sonrası anne ve babanın çocuğun eğitimi, bakımı, sağlığı ve gelişimi gibi hayati kararları birlikte alabilmesini sağlayan hukuki bir yetkidir. Türk Medeni Kanunu’nda açıkça düzenlenmemiş olsa da, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek 7 No’lu Protokol ve Anayasa’nın 90. maddesi doğrultusunda Yargıtay 2017 yılında verdiği karar ile ortak velayet uygulamasını hukuken kabul etmiştir. Bu karar, tarafların uzlaşı içinde hareket ettiği ve çocuğun üstün yararının gözetildiği durumlarda ortak velayet verilmesini mümkün kılmıştır.

Mahkeme ortak velayet kararı verirken üç temel koşula bakar: anne ve babanın uzlaşı içinde ortak velayet talep etmesi, bu durumun çocuğun üstün yararına uygun olması ve hakimin bu kararı yerinde bulması. Ortak velayet durumunda çocuk genellikle bir ebeveynin yanında sürekli kalırken, diğer ebeveynle kişisel ilişki düzenlenir. Ayrıca ortak velayet, nafaka yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz ve karar alınması gereken tüm konularda tarafların birlikte hareket etmesini gerektirir. Bu nedenle taraflar, özellikle anlaşmalı boşanma sürecinde, ortak velayete ilişkin detayları açıkça düzenlemelidir.