İŞÇİ SÜREKLİ GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?

  1. Ana Sayfa
  2. İŞÇİ SÜREKLİ GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?

İŞÇİ SÜREKLİ GECE VARDİYASINDA ÇALIŞTIRILABİLİR Mİ?

İŞÇİYE SÜREKLİ GECE ÇALIŞMASI YAPTIRILABİLİR Mİ?

 

Gece çalışması, iş hayatında hem işçinin sağlığını hem de işverenin sorumluluklarını doğrudan etkileyen özel bir çalışma biçimidir. İş Kanunu’na göre gece vardiyası, en geç 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da sona erer ve bu süreçte çalışma süresi en fazla 7,5 saat olabilir. Bu sınır, işçilerin fiziksel ve ruhsal sağlığını korumak amacıyla belirlenmiş olup, aşılması halinde fazla mesai hükümleri devreye girer. Ancak turizm, sağlık ve özel güvenlik gibi bazı sektörlerde, işçinin yazılı onayı alınmak şartıyla bu süre uzatılabilir. Gece vardiyasında çalışanların ara dinlenme hakkı, hafta tatili, sağlık kontrolü ve gündüz vardiyasına geçme talebi gibi birçok yasal güvencesi bulunmaktadır.

Gece çalışmasının yasal sınırlarının ihlali, hem iş sağlığı ve güvenliği açısından risk oluşturur hem de işçiye haklı fesih ve kıdem tazminatı hakkı kazandırabilir. İşverenin 7,5 saatlik sınırı aşması, dinlenme sürelerini kısıtlaması veya vardiya sistemini kötüye kullanması durumunda, işçi önce arabuluculuk sürecine başvurarak haklarını arayabilir. Uzlaşma sağlanamazsa, iş mahkemesinde işçilik alacakları davası açabilir. Kısacası, gece çalışması yalnızca işin devamlılığını sağlamakla kalmaz; aynı zamanda işçinin yasal haklarını, çalışma süresini ve tazminat güvencesini doğrudan etkileyen bir konudur.

İşçinin Sürekli Gece Vardiyasında Çalıştırılması ve Hakları

 

Bazı işyerlerinde üretimin veya hizmetin durmaması için vardiyalı sistem uygulanır. Bu sistemde işçiler dönüşümlü olarak gündüz ve gece çalışır. Ancak bazı durumlarda işçiler uzun süre veya kesintisiz şekilde gece vardiyasında tutulabiliyor. Bu durum hem iş sağlığı hem de çalışan hakları açısından ciddi sonuçlar doğurur. Bu yazıda, gece çalışmasının yasal tanımını, süresini, kimlerin gece çalıştırılamayacağını ve sürekli gece vardiyasının işçiye haklı fesih hakkı kazandırıp kazandırmadığını anlatıyoruz.

Gece Çalışması Nedir?

 

Gece çalışması, İş Kanunu’na göre en geç 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da biten zaman diliminde yapılan çalışmadır. Çalışma süresinin yarısından fazlası bu saatler arasına denk geliyorsa o vardiya “gece vardiyası” sayılır. 

Gece çalışması sadece vardiya sistemine sahip işyerlerinde uygulanabilir. Yani sabit gündüz düzeninde çalışan bir işyerinde gece mesaisi yaptırılması hukuka aykırıdır.

Gece Çalışması Kaç Saat Olabilir?

 

İş Kanunu’na göre, bir işçinin gece vardiyası 7,5 saati geçemez. Bu sürenin aşılması durumunda, haftalık toplam süre 45 saati geçmemiş olsa bile işçiye fazla mesai ücreti ödenmelidir. 

Ancak bazı sektörlerde —örneğin turizm, sağlık, özel güvenlik ve petrol arama işlerinde— işçinin yazılı onayı alınmak şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilir.

Gece Çalışma Yasağı Olan Durumlar - Hangi İşçiler Gece Çalıştırılamaz?

 

4857 sayılı İş Kanunu’nun 73. maddesi, sanayiye ait işlerde çocuk ve genç işçilerin gece çalışmasını tamamen yasaklamıştır.

İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre aşağıdaki çalışan grupları gece vardiyasında çalıştırılamaz.

 

  1. 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler: 18 yaş altı işçiler gece çalıştırılamaz. 18 yaşını doldurmamış işçiler, hiçbir şekilde gece postasında çalıştırılamaz.18 yaşını doldurmamış işçiler, hiçbir şekilde gece postasında çalıştırılamaz. 18 yaşını geçmiş kadın işçilerin gece çalışmaları ise Sağlık Bakanlığı’nın görüşü alınarak çıkarılan özel bir yönetmelikle düzenlenmiştir.
  2. Kadın çalışanlar, işyeri hekiminden alınan “gece çalışmasında sakınca yoktur” raporu olmadan gece çalışamaz. 
  3. Gebe işçiler, gebeliğin 24. haftasından doğuma kadar olan süreçte : Hamile işçiler, gebeliğin 24. haftasından itibaren doğuma kadar gece vardiyasında çalıştırılamaz.
  4. Yeni doğum yapmış emziren işçiler, doğumu takip eden bir yıl boyunca : Yeni doğum yapmış emziren kadınlar, doğumdan sonraki bir yıl boyunca gece çalışması yapamaz. 

 

Bunların dışında, kadın çalışanların gece vardiyasında görev alabilmesi için işe başlamadan önce “gece çalışmasında sakınca yoktur” ibareli bir sağlık raporu almaları zorunludur. Ayrıca bu çalışanların sağlık durumları, işyeri hekimi tarafından düzenli aralıklarla kontrol edilmelidir.

Bu kurallar, çalışanların fiziksel ve ruhsal sağlıklarını korumak amacıyla getirilmiştir.

Bazı çalışan grupları için gece vardiyasında çalışma tamamen yasaktır veya sağlık kontrolüne bağlıdır: 

Bu yasağa uymayan işverenlere, 2025 yılı itibarıyla her bir işçi için 2.179 TL idari para cezası uygulanır.  

Her işte gece vardiyası uygulanamayacağı gibi, bazı çalışanların gece çalıştırılması tamamen yasaktır. Bu yasaklar, hem iş sağlığı hem de çalışan güvenliği açısından büyük önem taşır. 

Bu yasakların amacı, çalışanların sağlığını ve aile yaşamını korumaktır.

İşçinin Sürekli Gece Vardiyasında Çalıştırılması ve Haklı Fesih

 

Yasaya göre vardiyalı işyerlerinde, işçilerin bir hafta gece, bir hafta gündüz çalışması gerekir. Böylece postalar dönüşümlü olur. Ancak bazı işverenler, özellikle baskı kurmak veya işçiyi yıldırmak amacıyla işçiyi sürekli gece vardiyasında çalıştırabilir.

Bu durum, mobbing olarak değerlendirilebilir ve işçinin sağlığını olumsuz etkilediğinde işçiye haklı nedenle fesih hakkı verir.

Yargıtay’ın Görüşü: Sürekli Gece Vardiyası Haklı Fesih Sebebidir

 

Yargıtay kararlarına göre, işçi sürekli gece vardiyasına zorlanıyorsa ve bu durum aile düzenini veya sağlığını bozuyorsa, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedip kıdem tazminatı talep edebilir.

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin 2019/18396 Karar sayılı içtihadında, işverenin işçiyi uzun süre aralıksız gece vardiyasında çalıştırması, işçinin aile hayatı ve sağlığına zarar verdiği gerekçesiyle haklı fesih nedeni olarak kabul edilmiştir. 

Mahkeme, işverenin “postalar halinde çalışma” yönetmeliğine uymadığını ve işçiyi koruma yükümlülüğünü ihlal ettiğini belirterek, işçinin fesih hakkını ve kıdem tazminatı alacağını onaylamıştır.

Gece Çalışmasında Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar

 

Gece çalışması sadece saat aralığıyla sınırlı değildir; uygulanış biçimi de iş kanununa uygun olmalıdır. İşverenler, hem yasal yükümlülüklerini yerine getirmek hem de çalışan sağlığını korumak için aşağıdaki kurallara dikkat etmelidir:

 

  1. Vardiya Planlaması : İşveren, gece vardiyalarını önceden planlamalı ve çalışanlara yazılı olarak bildirmelidir. Bildirimde vardiya tarihleri, başlama-bitiş saatleri, ara dinlenme süreleri ve hafta tatili günleri açıkça yer almalıdır.
  2. Dinlenme Hakkı (11 Saat Kuralı) : Gece çalışan bir işçi, vardiya bitiminden sonra en az 11 saat kesintisiz dinlenme hakkına sahiptir. Örneğin, 16:00–00:00 vardiyasında çalışan bir işçi, aynı gün 00:00–08:00 vardiyasına çağrılamaz.
  3. Sürekli Gece Vardiyası Yasağı: Bir işçi devamlı olarak gece vardiyasında çalıştırılamaz. Yasa gereği, işçiler bir hafta gece çalıştıysa sonraki hafta gündüz vardiyasına geçirilmelidir.
  4. Vardiya Değişiklikleri: İşveren, vardiya düzeninde değişiklik yapmak istiyorsa bunu önceden bildirmek zorundadır. Keyfi değişiklikler işçinin çalışma düzenini bozduğu için hukuka aykırıdır.
  5. Hafta Tatili Hakkı: Gece vardiyasında çalışan işçilere, en az 24 saat kesintisiz hafta tatili verilmesi zorunludur. Bu süre nöbetleşe olacak şekilde planlanabilir.
  6. Ara Dinlenme Hakkı: Gece vardiyasında çalışanlar da İş Kanunu’nun 68. maddesine göre ara dinlenme hakkına sahiptir. Eğer tüm işçilerin aynı anda mola vermesi mümkün değilse, gruplar halinde dinlenme planlanmalıdır.
  7. Çalışma Süresi Azalırsa Ücret Düşmez: Vardiya düzeni nedeniyle çalışanın günlük süresi 7,5 saatin altına inse bile, ücretinde indirim yapılamaz.
  8. Zorunluluk Olmadıkça Gece Çalışması Yaptırılamaz: İşyerinin faaliyetinin 24 saat sürmesine gerek yoksa, işveren zorunluluk bulunmadıkça işçiye gece vardiyası yaptıramaz.

Gece Çalışmasının Planlanmasında Denge Şart

 

Vardiyalı çalışma sistemi, üretimin aksamaması açısından gerekli olsa da, insan sağlığı üzerinde yıpratıcı etkiler yaratabilir. Bu nedenle işverenlerin, gece çalışmasını planlarken çalışanların fiziksel ve mental sağlıklarını, aile yaşamlarını ve dinlenme ihtiyaçlarını göz önünde bulundurması gerekir. Aksi halde bu düzen, çalışan motivasyonunu azaltır, iş bağlılığını zayıflatır ve işyerinde verimlilik kaybına yol açar.

Gece çalışması uygulanırken iş kanunundaki sınırlamalara, çalışan haklarına ve insan sağlığına uygun davranmak, hem işçi hem işveren açısından en doğru yoldur.

Gece Çalışması Kaç Saat Olabilir?

 

İş Kanunu’na göre, gece dönemi en geç 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da sona erer ve toplamda 11 saatlik bir zaman dilimini kapsar. Ancak bu sürenin tamamı çalışma süresi olarak değerlendirilmez. Kanunun 69. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, bir işçi gece döneminde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilir. Bu sınır, iş sağlığı ve güvenliğini korumak için getirilmiş temel bir düzenlemedir. 

Bununla birlikte, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri gibi bazı sektörlerde istisna tanınmıştır. 6645 sayılı Kanun’un 37. maddesi ile yapılan değişikliğe göre, bu sektörlerde işçinin yazılı onayı alınmak kaydıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilir.

Yani bu alanların dışında kalan tüm işlerde, işçiler gece vardiyasında yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Bu sınırın aşılması halinde, yapılan her ek çalışma fazla mesai sayılır ve işverenin fazla mesai ücreti ödeme yükümlülüğü doğar.

Gece Çalışmasında Dinlenme Süresi

 

İş Kanunu, sadece çalışma süresini değil, ara dinlenmelerini de açıkça düzenlemiştir. 

Çalışma süresinin uzunluğuna göre dinlenme süreleri şu şekildedir:

 

  1. 4 saat veya daha az süren işlerde → en az 15 dakika,
  2. 4 ila 7,5 saat arası süren işlerde → en az 30 dakika,
  3. 7,5 saatten uzun işlerde → en az 1 saat ara dinlenmesi verilmelidir.
  4. 14 saate kadar 1,5 saat,
  5. 14 saat ve üzeri , 2 saattir.

 

Bu dinlenme süreleri, çalışma süresinden sayılmaz; yani işçi bu süre boyunca fiilen çalışmaz. 

Buna göre, gece vardiyasında 7,5 saatlik çalışma yapan bir işçi, 1 saatlik dinlenme molası ile birlikte toplamda 8,5 saatlik bir vardiyada bulunabilir. Ancak fiili çalışma süresi 7,5 saati aşmamalıdır.

Ara dinlenmesi kural olarak aralıksız kullandırılır, ancak işin niteliği veya toplu sözleşmeyle bu süre bölünebilir.

Bu dinlenmeler, işe geç başlama veya erken bitirme yoluyla sağlanamaz.

İşveren, işin devamlılığını sağlamak amacıyla çalışanlara farklı saatlerde mola verebilir, fakat bu hakkı kötüye kullanamaz. 

Ara dinlenmesinde işçi serbesttir, isterse işyerini terk edebilir. Ancak işin güvenliği açısından bazı sınırlamalar getirilebilir.

Ara dinlenmesi süresi çalışma süresinden sayılmaz; yani gece çalışmasında da bu süreler için ayrıca ücret ödenmez. 

Bununla birlikte, işyerinde uzun süredir uygulanan mola düzeni işveren tarafından tek taraflı olarak kaldırılamaz. Böyle bir durumda işçi, haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir.

Taşıtlarda çalışan işçiler için ise dinlenme süresi duraklama noktalarında veya işin gereği olarak araç içinde kullandırılmalıdır. Sefer başka bir şehirde bitiyorsa işveren, konaklama imkânı sağlamak ya da işçiyi evine geri döndürmekle yükümlüdür.

Gece Çalışması Sınırının Önemi

 

Gece saatleri, insan vücudunun biyolojik ritmine aykırı olduğu için yorgunluk, dikkat kaybı ve sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle 7,5 saatlik sınır sadece yasal bir kural değil, aynı zamanda işçinin sağlığını koruyan bir güvence niteliğindedir. 

İşverenlerin, bu sınıra riayet etmemesi durumunda hem idari yaptırımlarla karşılaşması hem de işçinin haklı nedenle fesih hakkını doğurması mümkündür.

Gece Mesaisi İçin Yazılı Onay Şartı

 

İş Kanunu’nun 69. maddesinin üçüncü fıkrası, belirli sektörlerde 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilmesi için işçiden yazılı onay alınmasını zorunlu kılar. 

Bu sektörler arasında turizm, özel güvenlik, sağlık hizmetleri ve petrol arama–sondaj faaliyetleri yer alır. 

Kanun maddesi açıkça şu şekilde düzenlenmiştir: “Turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca yürütülen işlerde, işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.”

Yazılı Onay Neden Gereklidir?

 

Bu onay, yalnızca bir “kanıt” değil, geçerlilik şartı niteliğindedir. 

Yani işveren, işçiyi gece 7,5 saatten fazla çalıştırmak istiyorsa, mutlaka yazılı onay belgesini almalıdır.

Sadece “sözlü onay verdim” demek, hukuken geçerli değildir. 

İşveren, bu onayı yazılı şekilde almak ve gerektiğinde belgelemekle yükümlüdür.

Onay alınmadan yapılan her gece çalışması, kanuna aykırı kabul edilir. 

Bu durumda işçi, fazla mesai ücreti talep edebilir ve şartlar uygunsa haklı nedenle fesih hakkını da kullanabilir.

Onayın Süresi ve Yenilenmesi

 

İş Kanunu uygulamasına göre, yazılı onay belgesi bir yıl süreyle geçerlidir. 

Dolayısıyla işveren, her yılın başında işçiden yeniden yazılı onay almak zorundadır. 

Bu kural, tıpkı fazla mesai onayı gibi yıllık olarak yenilenmelidir.

Aksi halde, önceki yıl alınan onayla yeni dönemde gece mesaisi yaptırılması geçerli sayılmaz.

Sağlık Durumu ve Haklı Sebepler

 

İşçinin yazılı onay vermiş olması, işverenin onu sınırsız şekilde gece çalıştırabileceği anlamına gelmez. Eğer işçinin sağlık durumu gece vardiyasına elverişli değilse veya haklı bir mazereti varsa,

İşveren işçiyi zorla fazla çalışmaya yönlendiremez.

Bu durumda işçi, gece 7,5 saatin üzerindeki çalışmayı reddedebilir ve bu nedenle hakkında herhangi bir yaptırım uygulanamaz.

Yazılı Onay, İşverenin Sorumluluğudur

 

Gece mesaisinde 7,5 saat sınırının aşılması ancak işçinin yazılı onayıyla mümkündür. 

Bu onay olmadan yapılan her çalışma, iş kanununa aykırıdır ve sorumluluk doğurur. 

İşveren hem yazılı onayı almak hem de gerektiğinde ispat edebilmekle yükümlüdür. 

İşçinin sağlığına zarar verecek veya özel durumlarını göz ardı eden bir uygulama ise, işverenin gözetme borcunun ihlali anlamına gelir ve işçiye haklı fesih hakkı kazandırabilir.

Gece Çalışması Yapan İşçilerin Hakları ve İşverenin Yükümlülükleri

 

Gece çalışması, bazı sektörlerde üretimin veya hizmetin kesintisiz devam etmesi için zorunlu hale gelebiliyor. Ancak işçilerin gece vardiyasında çalıştırılması, iş kanunu, yönetmelikler ve Yargıtay kararlarıyla sıkı şekilde sınırlandırılmıştır. 

Bu yazıda, gece çalışan işçilerin haklarını, işverenin sorumluluklarını ve sürekli gece vardiyasının sonuçlarını herkesin anlayabileceği şekilde ele alıyoruz.

İş Kanunu, gece çalışan işçilere gündüz çalışanlardan farklı bir ek ücret ödenmesini zorunlu kılmaz. Yani yalnızca “gece çalıştığı” için işçiye otomatik olarak fazla ücret verilmesi gerekmez. 

Ancak bazı işyerleri, iç yönetmeliklerinde veya sözleşmelerinde, gece çalışanlara ek prim veya zamlı ücret ödemesi öngörebilir. Böyle bir uygulama varsa, işveren bu taahhüdüne uymak zorundadır.

Nöbetleşme Esası (Posta Değişimi)

 

İş Kanunu’nun 69. maddesi ve Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 8 ve 9. maddelerine göre, gece ve gündüz vardiyaları nöbetleşe düzenlenmelidir. 

Yani bir hafta gece çalışan işçi, ertesi hafta gündüz vardiyasında çalıştırılmalıdır. 

Postası değiştirilen işçi, en az 11 saat dinlenmeden yeni vardiyada göreve başlayamaz. 

Bu kuralın amacı, işçinin biyolojik ve sosyal dengesini korumaktır.

Sağlık Raporu Zorunluluğu

 

Gece çalışacak işçilerin sağlık durumunun bu çalışma biçimine uygun olduğuna dair rapor alması gerekir. 

Ayrıca bu işçiler, en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık muayenesine tabi tutulmalıdır. 

Gece çalışması nedeniyle sağlığı bozulan işçi, durumu raporla belgelendirirse, işverenin onu gündüz vardiyasında uygun bir işe yerleştirmesi gerekir.

Hafta Tatili ve Yıllık İzin Hakları

 

Yargıtay kararlarına göre, postalar halinde çalışan işçiler için hafta tatili kesintisiz 24 saat olmalıdır. 

Dinlenme süresi 24 saatten kısa verilirse, işçinin hafta tatili hiç kullandırılmamış sayılır. 

Aynı şekilde, izin günlerinin de gece 24.00 itibarıyla başlaması gerekir. 

Postalı sistemlerde istisnai olarak hafta tatiline denk gelen saatlerde çalışma olsa bile, işverenin bu süreyi telafi etmesi gerekir.

İşçinin Sürekli Gece Vardiyasında Çalıştırılması

 

Bir işçinin sürekli olarak gece vardiyasında çalıştırılması hem kanuna hem de insan haklarına aykırıdır. 

Bu durumda işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanır. 

Yargıtay’a göre, işveren işçiyi nöbetleşme sistemine dahil etmeden sürekli gece çalıştırıyorsa, bu durum mobbing olarak değerlendirilebilir.

Ayrıca postası değiştirilen işçinin 11 saat kesintisiz dinlenmeden yeni vardiyada göreve başlaması yasaktır. Bu kuralın ihlali, iş sağlığı ve güvenliği açısından ciddi riskler doğurur.

Gece Çalışmasında İşverenin Yükümlülükleri

 

Bazı işletmeler, üretim sürecinin kesintisiz sürmesi için gece vardiyasına ihtiyaç duyabilir. Ancak bu durum, işverenin sınırsız yetkisi olduğu anlamına gelmez. 

İşverenin yönetim hakkı, sadece eşitlik ve adil dağılım ilkelerine uygun olarak kullanılabilir. 

Yani işveren, aynı nitelikteki işçiler arasında gece mesaisi veya fazla mesai görevlerini adil biçimde paylaştırmalıdır.

İşverenin İlan Yükümlülüğü

 

Postalar Halinde Çalışma Yönetmeliği’nin 3. maddesi gereğince işveren;

 

  1. Posta sayısını,
  2. Her postanın başlama ve bitiş saatlerini,
  3. İşçilerin ad-soyadlarını,
  4. Ara dinlenme ve hafta tatillerini,
  5. işyerinde herkesin görebileceği şekilde ilan etmek zorundadır.

 

Bu düzenlemeler, şeffaflık ve işçi bilgilendirmesi açısından zorunludur.

Sağlık Gözetimi ve İş Güvenliği Sorumluluğu

 

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 15. maddesi, işverenlere çalışanlarını sağlık gözetimine tabi tutma yükümlülüğü getirir.

İşveren;

 

  1. İşe girişte,
  2. İş değişikliğinde,
  3. İş kazası veya meslek hastalığı sonrasında,
  4. Düzenli aralıklarla,

 

Çalışanların sağlık kontrollerini yaptırmak zorundadır.

Tehlikeli işlerde çalışacak kişiler için sağlık raporu zorunludur ve bu rapor işyeri hekimi tarafından düzenlenmelidir. 

Tüm muayene ve testlerin masrafı işveren tarafından karşılanır, işçiye yansıtılamaz.

Sağlık Sorunu Yaşayan İşçinin Durumu

 

Gece çalışması nedeniyle sağlık sorunu yaşayan işçi, durumu resmî raporla belgelediğinde, işveren mümkünse onu gündüz vardiyasına almalıdır. 

Eğer işyerinde uygun bir gündüz görevi yoksa, işveren kıdem tazminatı ödeyerek sözleşmeyi feshedebilir. 

Bu durum, işçinin değil, işin niteliği ve sağlık gerekleri nedeniyle yapılan bir fesih sayılır.

Ayrıca çalışan, ciddi ve yakın tehlike durumunda işverene veya iş sağlığı kuruluna başvurup önlem alınmasını isteyebilir. Gerekli tedbirler alınana kadar da çalışmaktan kaçınma hakkı vardır.

Gece Çalışması Yasal Sınırlar İçinde Olmalıdır

 

Gece çalışması, iş hayatının kaçınılmaz bir parçası olsa da, işçinin sağlığı, güvenliği ve ailesel dengesi göz ardı edilmemelidir. 

İşverenin, kanundaki sınırları aşmadan, vardiya sistemini adil, dengeli ve sağlık odaklı biçimde düzenlemesi gerekir.

Aksi halde hem idari yaptırımlar hem de işçinin haklı feshi ve kıdem tazminatı sonuçları gündeme gelir.

Gece Çalışmasında Fazla Mesai, Ücret ve Kadın İşçilerin Hakları

 

Gece çalışması, iş hayatında özel kurallara tabi olan bir çalışma biçimidir.

4857 sayılı İş Kanunu, hem işçilerin sağlığını korumak hem de işverenin yükümlülüklerini netleştirmek amacıyla gece vardiyalarına ve bu vardiyalarda yapılacak fazla mesaiye ilişkin ayrıntılı hükümler içermektedir. 

Bu yazıda, gece çalışmasında fazla mesai uygulamasını, ücret hesaplamasını, kadın işçilerin haklarını ve gece çalışma yasağının kapsamını sade bir dille anlatıyoruz.

Gece Çalışmasında Fazla Mesai Uygulaması Nasıl Olur?

 

Fazla mesai, genel olarak haftalık 45 saatin aşılmasıyla oluşur. Ancak gece çalışmaları için ayrıca 7,5 saatlik bir sınır vardır. 

İş Kanunu’nun 69. maddesine göre gece çalışması bu süreyi geçtiğinde, fazla mesai yapılmış sayılır. 

Fakat bu kuralın bazı istisnaları bulunur:

 

  1. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri alanlarında, işçinin yazılı onayı alınmak şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapılabilir.

  2. Yer altı işleri ile hamile, doğum yapmış veya emziren kadın işçiler için ise bu sınır kesinlikle aşılamaz.

  3. Kadın işçilere genel olarak gece fazla mesaisi yaptırılmaması gerektiği yönünde Yargıtay ve doktrin görüşleri bulunmaktadır.

 

Ayrıca üçlü posta sistemiyle (gündüz – akşam – gece) çalışılan işyerlerinde, sistemin doğası gereği fazla çalışma yapılamaz. 

İşçinin gün içindeki fiili çalışma süresi esas alınır ve dürüstlük kuralı gereği, gündüz çalışması sonrasında gece fazla mesaiye geçmeden önce makul bir dinlenme süresi verilmelidir.

Gece Çalışması Ücreti Nasıl Hesaplanır?

 

Gece çalışması (20:00 – 06:00 arası) esasen normal gündüz çalışmasıyla aynı ücret üzerinden hesaplanır. 

Yani İş Kanunu, doğrudan “gece çalışması zamlı ödenir” dememiştir. Ancak bazı toplu iş sözleşmeleri veya işyeri iç yönetmelikleri, gece vardiyası için %5 ila %30 oranında ek ücret öngörebilir.

Buna ek olarak, gece vardiyasında 7,5 saati aşan çalışma, fazla mesai sayılır. 

Fazla mesai ücreti, normal saatlik ücretin %50 fazlasıdır.

Formül: Fazla mesai ücreti = Saatlik ücret × 1.5

Örneğin saatlik ücretin 100 TL ise, fazla mesai ücreti 150 TL olacaktır.

Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği işyerlerinde (örneğin 40 saat), 45 saate kadar yapılan ek çalışmalar fazla sürelerle çalışma sayılır. 

Bu durumda ödeme oranı %25 zamlı olur.

Formül fazla sürelerle çalışma ücreti = Saatlik ücret × 1.25 şeklinde olur.

 

  1. Gece çalışması → Normal ücret (ek zam varsa sözleşmeye bakılır).
  2. Gece 7,5 saat aşıldıysa → Fazla çalışma (Saatlik ücret × 1.5).
  3. Haftalık 45 saat aşılmadıysa → Fazla sürelerle çalışma (Saatlik ücret × 1.25).
  4. Kadın işçiler → 7,5 saat sınırını aşamaz.
  5. Yer altı işleri → Gece fazla mesai tamamen yasaktır.

Gece Çalışması Yapan Kadın İşçilerin Hakları

 

Kadın işçilere yönelik genel bir gece çalışma yasağı bulunmaz; ancak hamilelik ve doğum döneminde özel koruma sağlanmıştır. 

İş Kanunu’nun 73. maddesine göre:

 

  • Kadın işçiler, gebeliklerinin doktor raporuyla tespit edildiği andan itibaren doğuma kadar gece vardiyasında çalıştırılamaz.
  • Emziren kadın işçiler, doğumdan sonra bir yıl süreyle gece çalışmasından muaf tutulur.
  • Gerektiğinde bu süre, işyeri hekimi raporuyla altı ay daha uzatılabilir.

 

Bu kurallara rağmen gece çalıştırılan kadın işçiler için, işveren idari para cezası ile karşılaşır.

Gece Çalışmasında Süre Aşımı ve İşçinin Hakları

 

Gece vardiyasında yasal çalışma süresi 7,5 saattir. 

İşveren bu sınırı aşarsa veya ara dinlenme ve posta değişim kurallarına uymazsa, İş Kanunu’nun 104. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır. 

Bu cezalar her işçi için ayrı ayrı kesilir ve denetimi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlükleri yapar.

İhlaller, iş müfettişleri tarafından tutanak altına alınır ve bu tutanaklar kesin delil niteliği taşır. 

İşverenler ayrıca işçi özlük dosyalarını eksiksiz düzenlemek ve çalışma sürelerine ilişkin kayıtları saklamakla yükümlüdür. 

Aksi halde hem idari yaptırım hem de cezai sorumluluk doğar.

Gece çalışmasında fazla sürelerin hesabında:

  • Yarım saatten az çalışmalar → yarım saat,

  • Yarım saatten fazla çalışmalar → bir saat olarak değerlendirilir.

Bu hesaplama yalnızca ücret ödemesi açısından yapılır; cezai değerlendirmede fiili çalışma süresi esas alınır.

Ayrıca, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu gereğince de gece çalışması yasaklarının ihlali halinde ek idari para cezası uygulanabilir. 

Verilen cezalara karşı 15 gün içinde sulh ceza mahkemesine itiraz hakkı vardır.

Gece Çalışması Süresinin Aşılması Halinde İşçinin Haklı Fesih Hakkı

 

4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/II-f maddesi, işverenin kanuna aykırı şekilde çalışma koşullarını değiştirmesi veya uygulaması durumunda işçiye haklı nedenle fesih hakkı tanır.

Bu kapsamda, eğer işveren:

 

  1. İşçiyi 7,5 saatten fazla gece çalıştırıyor,

  2. Bu durumu sürekli hale getiriyor veya

  3. İşçinin sağlığı ve güvenliği için risk oluşturuyorsa,

 

işçi iş sözleşmesini derhal feshedebilir.

Gece Çalışmasında İşçi Sağlığı ve Yasal Sınırlar Esastır

 

Gece vardiyası yapan işçilerin dinlenme hakkı, yalnızca bir “ara verme” süresi değil, iş sağlığı ve güvenliğinin temel unsurudur. 

İşverenin bu kurallara uymaması durumunda hem idari yaptırımlar hem de işçinin haklı feshi gündeme gelir. 

Yasal sınır olan 7,5 saat aşılmamalı, ara dinlenmeleri eksiksiz kullandırılmalı ve çalışanların fiziksel–ruhsal sağlığı korunmalıdır.

ARABULUCULUK SÜRECİ VE İŞÇİLİK ALACAKLARI DAVASI

 

Arabuluculuk Başvurusu Nasıl Yapılır?

 

Arabuluculuk, işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlıkların mahkemeye gitmeden önce çözülmesi amacıyla uygulanan zorunlu bir yöntemdir. 

Özellikle gece çalışması süresinin aşılması, haklı fesih veya ödenmeyen fazla mesai gibi durumlarda işçi, doğrudan dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorundadır.

Başvuru sonrası arabulucu, taraflarla iletişime geçerek uzlaşma görüşmeleri yapar. 

Bu süreç en fazla üç hafta sürer ve gerektiğinde bir hafta daha uzatılabilir. 

Amaç, taraflar arasında karşılıklı mutabakat sağlayarak sorunu kısa sürede çözmektir.

Eğer uzlaşma sağlanırsa, arabuluculuk tutanağı hazırlanır ve taraflarca imzalanır.

Bu belge, mahkeme kararı kadar bağlayıcıdır.

Ancak anlaşma sağlanamazsa, arabulucu bir “son tutanak” düzenler ve işçi bu tutanağın tarihinden itibaren iki hafta içinde dava açabilir.

İşçilik Alacakları Davası Süreci - Haklı Fesih Durumunda İşçinin Talepleri

 

İşçi, haklı fesih yoluna gittiğinde aşağıdaki haklara sahip olur. İşçi, dava dilekçesinde bu taleplerini açıkça belirtmelidir: 

 

  1. Kıdem tazminatı,
  2. İhbar tazminatı talep edemez (çünkü derhal fesih yapılır),
  3. Ödenmeyen fazla mesai ücretlerini,
  4. Fazla mesai ücretleri,
  5. Yıllık izin alacakları,
  6. Hafta tatili ve genel tatil ücretleri,
  7. Diğer işçilik alacakları.

 

Haklı fesih öncesinde, işçi öncelikle işverene yazılı olarak durumu bildirmeli ve ihlalin düzeltilmesini talep etmelidir.  Dava öncesinde işçinin, işverene noter aracılığıyla ihtarname göndermesi tavsiye edilir. Eğer işveren bu talebi yerine getirmezse, işçi noter aracılığıyla fesih bildirimi göndererek sözleşmesini sonlandırabilir.

Fesih sonrasında, alacaklar için doğrudan iş mahkemesinde dava açılabilir veya önce zorunlu arabuluculuk başvurusu yapılabilir.

Arabuluculuk aşaması sonuçsuz kaldığında, işçi işçilik alacakları veya işe iade davası açabilir.  

Eğer arabuluculuk süreci başarısız olmuşsa, son tutanak tarihinden itibaren 2 hafta içinde dava açılması gerekir. 

Bu süre geçirilirse, dava usulden reddedilir.

İşçinin Sürekli Gece Vardiyasında Çalıştırılamayacağı Konusunda Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Gece Çalışması Kaç Saat Olabilir? 

İş Kanunu’na göre gece çalışması en fazla 7,5 saat olabilir. Bu sürenin aşılması, fazla mesai olarak kabul edilir.

2. Kimler Gece Çalışamaz? 

 

  1. 18 yaş altı işçiler,
  2. Hamile veya emziren kadınlar,
  3. Sağlık raporuyla gece çalışmasına uygun olmayan kişiler.

 

3. Sürekli Gece Vardiyası Mümkün mü?

Hayır. Bir işçi sürekli gece vardiyasında çalıştırılamaz. İşveren, vardiya sistemini dönüşümlü düzenlemek zorundadır.

4. Gece Vardiyası En Fazla Kaç Gün Olabilir?

Bir çalışan, genellikle haftada en fazla 5 gece vardiyası yapabilir. Bu sınır, işyerinin niteliğine göre planlanır.

5. Gece Vardiyasında Ücret Farkı Var mı?

Zorunlu değildir. Ancak birçok işyeri, %10–20 arası gece zammı öder. Bu uygulama sözleşme veya toplu iş sözleşmesine bağlıdır.

6. Sürekli Gece Çalışan İşçi Tazminat Alabilir mi?

Evet. Sürekli gece vardiyası, sağlık sorunlarına yol açarsa işçi haklı nedenle fesih yapabilir ve kıdem tazminatına hak kazanır.

7. Gece Çalışamaz Raporu Nereden Alınır?

İşçi, hastaneden veya işyeri hekiminden “gece çalışamaz” ibareli sağlık raporu alabilir.

8. Gece Vardiyasında Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

7,5 saati aşan her saat fazla mesai sayılır. Formül, fazla mesai ücreti = Saatlik ücret × 1.5 şeklinde hesaplanmalıdır. Örneğin saatlik ücret 20 TL olsun, gece 9 saat çalıştırılmışsa → (9 - 7,5 = 1,5 saat fazla).  1,5 × (20 × 1,5) = 45 TL fazla mesai ücreti olur.

9. Gece Çalışan İşçilere Sağlık Kontrolü Zorunlu mu?

Evet. İşveren, gece çalışan işçileri düzenli sağlık muayenesine tabi tutmak zorundadır.

10. Kadın İşçiler Gece Çalıştırılabilir mi?

Evet, ancak hamile veya emziren kadınlar gece vardiyasında çalıştırılamaz.  

İşveren, kadın işçilerin sağlık raporlarını almakla yükümlüdür.

11. 18 Yaş Altı İşçiler Gece Vardiyasında Çalışabilir mi?

Hayır. 18 yaşını doldurmamış işçiler gece postalarında çalıştırılamaz.

12. Gece Çalışan İşçiye Dinlenme Hakkı Ne Kadardır?

Gece çalışanlara da en az 11 saat dinlenme süresi tanınmalıdır. Ayrıca haftada kesintisiz 24 saat hafta tatili verilmesi zorunludur.

13. Gece Çalışan İşçi Gündüz Çalışmaya Geçebilir mi?

Evet. İşçinin sağlık durumu elverişli değilse, gündüz vardiyasına geçme talebi işveren tarafından dikkate alınmalıdır.

14. Gece Çalışması Nedeniyle İstifa Eden İşçi Kıdem Tazminatı Alabilir mi?

Eğer istifanın nedeni gece çalışmasının sağlık sorunlarına yol açması ise, bu haklı fesih sayılır ve işçi kıdem tazminatını alabilir.

15. Gece Çalışması Yapmayan İşçi İşten Çıkarılabilir mi?

Eğer iş sözleşmesinde gece çalışması yer alıyorsa, işçi gece vardiyasını reddederse işveren fesih hakkını kullanabilir. Ancak bunun da haklı sebebe dayanması gerekir.

16. Gece Çalışan İşçilere Hafta Tatili Verilmesi Zorunlu mu?

Evet. Gece vardiyasında çalışan işçilere de haftalık kesintisiz 24 saat tatil verilmelidir.

17. Gece Vardiyasında Mola Süresi Ne Kadardır?

Gece çalışanlar da en az 1 saat ara dinlenmesi hakkına sahiptir. Bu süre işin niteliğine göre bölünebilir.

18. Gece Çalışanların Yol Ücreti Kimden Karşılanır?

Eğer iş sözleşmesinde veya işyeri uygulamasında yol ücreti veya servis hizmeti öngörülmüşse, bu giderleri işveren karşılamak zorundadır.

SONUÇ

 

Gece çalışması, çalışanların bedensel ve ruhsal sağlığını etkileyen bir çalışma biçimidir. 

Bu nedenle yasa koyucu, hem çalışma süresine hem de fazla mesaiye sıkı sınırlamalar getirmiştir. 

İşveren, işçinin onayı olmadan 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptıramaz ve sağlık raporlarını düzenli olarak kontrol etmekle yükümlüdür. 

Bu kurallara uyulmaması halinde, işçi hem fazla mesai ücretini talep edebilir hem de gerekirse haklı fesih yoluna gidebilir. İşçi;

 

  1. Arabuluculuk süreciyle uzlaşma arayabilir,
  2. Anlaşma sağlanamazsa iş mahkemesinde dava açabilir,
  3. Gerektiğinde haklı fesih yaparak kıdem tazminatını talep edebilir.


Gece çalışması, İş Kanunu kapsamında belirlenen en önemli düzenlemelerden biridir ve hem işçi haklarını hem de işverenin yükümlülüklerini doğrudan etkiler. Kanuna göre gece vardiyasında çalışan işçilerin çalışma süresi 7,5 saati geçemez, aksi durumda bu süre fazla mesai olarak değerlendirilir. İşveren, bu sınırın ötesinde çalışma yaptırmak istiyorsa işçiden mutlaka yazılı onay almak zorundadır. Ayrıca, gece vardiyasında görev yapan işçilere ara dinlenmesi, haftalık tatil, sağlık raporu ve gündüz vardiyasına geçme hakkı gibi koruyucu hükümler tanınmıştır. Bu haklar, sadece işçi sağlığını değil aynı zamanda çalışma dengesini ve iş güvenliğini korumayı amaçlar.

Eğer işveren, gece çalışma süresi, dinlenme hakkı veya sağlık güvenliği gibi yasal yükümlülükleri ihlal ederse, işçi haklı nedenle fesih hakkını kullanarak kıdem tazminatı, fazla mesai ücreti ve diğer işçilik alacaklarını talep edebilir. Böyle durumlarda, süreç öncelikle zorunlu arabuluculuk aşamasından geçer; uzlaşma sağlanmazsa işçi iş mahkemesinde dava açabilir. Sonuç olarak, gece çalışması yalnızca işin sürekliliği için değil, işçinin haklarının korunması ve adil çalışma koşullarının sağlanması için de önemlidir. Yasal düzenlemelere uygun bir vardiya sistemi, hem işçi sağlığı hem de işverenin hukuki güvenliği açısından temel bir gerekliliktir.


WhatsApp
Hemen Ara