İŞVEREN İŞÇİSİNE HER İŞİ YAPTIRABİLİR Mİ?
İşçinin Görev Tanımı ve İşverenin Yetkileri
Bir işyerinde çalışan işçi, işini yerine getirmeyi; işveren ise bu emeğin karşılığında ücret ödemeyi baştan kabul etmiş sayılır. Bu nedenle işçinin temel yükümlülüğü görevini yerine getirmek, işverenin ise maaşı eksiksiz ve zamanında ödemektir. Ancak burada önemli bir soru ortaya çıkar: Ücretini düzenli olarak ödeyen işveren, işçisine istediği her işi yaptırabilir mi?
İş hayatında en sık tartışılan konulardan biri, işverenin işçiye görev tanımı dışında iş verip veremeyeceğidir. İş sözleşmesi, işçinin görev unvanı ve yapacağı işleri açıkça belirleyen en temel belgedir. İşveren, işçisine maaşını tam ve zamanında ödese bile, onu yalnızca işe alındığı pozisyonun gerektirdiği görevlerde çalıştırabilir. İşçinin görev tanımı dışında bir işte çalıştırılması, ancak işçinin yazılı onayı ile mümkündür. Aksi durumda bu durum, İş Kanunu’na göre çalışma koşullarında esaslı değişiklik anlamına gelir ve işçiye haklı nedenle fesih hakkı tanır.
Yargıtay kararları da, görev tanımı dışında ve işçinin rızası olmadan verilen işlerin kıdem tazminatı hakkı doğurabileceğini açıkça ortaya koymaktadır. Kasiyer olarak işe alınan birine temizlik yaptırmak veya çaycı olarak çalışan birine makine ustalığı görevi vermek, hem hukuken hem de iş ahlakı açısından uygun değildir. İşverenin ek iş talebinde bulunabilmesi için, somut ve net şekilde yazılı rıza alması gerekir. Bu nedenle hem işçiler hem de işverenler, iş sözleşmesindeki görev tanımına ve ek iş onay süreçlerine dikkat etmelidir.
İşçinin görev tanımı neden önemlidir?
Bu soruya net bir cevap verebilmek için öncelikle “her iş” kavramının ne anlama geldiğini belirlemek gerekir. Burada bahsedilen “her iş” ifadesi, işçinin görev tanımı dışında kalan ve ona ek olarak yaptırılmak istenen işlerdir. Bir işin, işçinin asli görevleri içinde olup olmadığını anlamanın en güvenilir yolu, işçinin iş sözleşmesine bakmaktır.
İş sözleşmesi görev tanımını nasıl belirler?
Her iş sözleşmesinde, işçinin görev unvanı ve yapacağı işin tanımı mutlaka yer almalıdır. Özellikle görev unvanının yazılı olduğu sözleşmelerde, işçinin hangi görevleri üstleneceği açıkça görülür. Eğer sözleşmede işçinin unvanı veya görev detayları belirtilmemişse, aynı pozisyonda çalışan emsal işçilerin çalışma şartları dikkate alınır.
Maaşı ödeyen işveren istediği işi yaptırabilir mi?
İşçiler, işe alınırken belirli bir pozisyon için istihdam edilirler. Örneğin, bir kişi makine ustası, kasiyer, temizlik görevlisi, çaycı veya satış personeli olarak işe girebilir. Esas olan, işçinin işe alındığı görev doğrultusunda çalıştırılmasıdır. Kasiyer olarak işe başlayan birine temizlik yaptırılamaz; aynı şekilde çaycı olarak çalışan birine makine ustalığı görevi verilemez.
Görev tanımı dışında iş verilmesi
Eğer işçiye, görev tanımı dışında bir iş yaptırılmak isteniyorsa ve bu durum için yazılı onay alınmamışsa, ayrıca bu iş işçinin çalışma koşullarını ağırlaştırıyorsa, işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu tür bir durum, İş Kanunu açısından çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak kabul edilir.
Yargıtay kararlarında da bu durum açıkça ortaya konmuştur:
“... Davacının görev tanımı dışında işlerde çalıştırıldığı anlaşıldığından, kıdem tazminatına hükmedilmesinde hukuka aykırılık bulunmamaktadır...” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2020/18386 K.)
“... Davacının market satış görevlisi olmasına rağmen, pompa görevlisi, saha temizliği ve araç yıkama işlerinde yazılı onayı olmaksızın çalıştırıldığı sabit olduğundan, iş sözleşmesini haklı nedenle feshettiği kabul edilmiştir...” (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 2018/13343 K.)
Ek işler için rıza alınması zorunluluğu
İşçinin görev tanımı dışında bir işi yapabilmesi için mutlaka yazılı rızasının alınması gerekir. Nitekim Yargıtay kararlarında geçen “yazılı oluru alınmaksızın” ifadesi de bu zorunluluğu açıkça göstermektedir.
Bazı iş sözleşmelerinde “İşçi, işverenin verdiği diğer tüm görevleri yerine getirmeyi kabul eder” gibi genel hükümler yer alabilir. Ancak bu tür genel ve belirsiz onaylar, çoğu zaman mahkeme nezdinde geçerli sayılmaz. Yazılı rıza, somut ve belirli iş tanımları üzerinden alınmalıdır.
İşverenin doğru uygulaması ne olmalı?
İşveren, iş sözleşmesine yalnızca belirli ek görevleri somut şekilde yazarak işçinin peşinen kabulünü almalı veya görev değişikliği gerektiğinde özel bir muvafakatname ile yazılı onay sağlamalıdır.
Görevi belirlenmiş bir işçiye, görev tanımı dışında iş yaptırılması ancak yazılı onay ile mümkündür. İşçinin onayı olmadan görev değişikliği yapılması veya farklı işler verilmesi, İş Kanunu uyarınca işçiye haklı nedenle fesih hakkı verir.
İşverenlerin, sözleşmelerde yer alan genel rıza hükümlerinin mahkemelerde her zaman geçerli olmayabileceğini unutmamaları gerekir. İşçinin “diğer görevleri yerine getireceğine” dair imza atmış olması, ona işverenin özel alışverişini yaptırma veya kişisel işlerini gördürme hakkı vermez.
Ayrıca işçilere şu uyarı da yapılmalıdır: Eğer verilen ek görev, işin ağırlığını artırmıyor veya hatta hafifletiyorsa, haklı fesih hakkı doğmayabilir. Bu nedenle her olay, kendi koşulları çerçevesinde dikkatle değerlendirilmelidir.
İşçinin Görev Tanımı ve İşverenin Yetkileri” konusunda sıkça sorulan 30 soru ve yanıtları
1. İşveren, işçiye görev tanımı dışında iş verebilir mi?
İşveren, işçiye görev tanımı dışında iş verebilir ancak bunun hukuken geçerli olabilmesi için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. İş sözleşmesinde belirtilen görevler dışında bir iş, işçinin rızası olmadan yaptırılamaz.
2. Maaşı tam ödenen işçiye her iş yaptırılabilir mi?
Maaşın tam ve zamanında ödenmesi, işçiye görev tanımı dışında her işin yaptırılabileceği anlamına gelmez. İşçi, yalnızca işe alındığı görev kapsamındaki işleri yapmakla yükümlüdür.
3. Görev tanımı nedir?
Görev tanımı, işçinin iş sözleşmesinde belirtilen ve hangi işleri yapacağını net olarak ortaya koyan tanımdır. Bu tanım, hem işverenin hem de işçinin hak ve sorumluluklarını belirler.
4. İş sözleşmesinde görev tanımı yazmazsa ne olur?
Eğer iş sözleşmesinde görev tanımı yer almıyorsa, aynı pozisyonda çalışan emsal işçilerin görevleri esas alınarak değerlendirme yapılır.
5. Görev tanımı dışında iş yapmak zorunlu mudur?
İşçi, görev tanımı dışında bir işi ancak yazılı onayı varsa yapmak zorundadır. Onay olmadan farklı bir işte çalışmaya zorlanamaz.
6. İşçinin görev değişikliği nasıl yapılır?
İşçinin görev değişikliği, ancak yazılı rızası ile yapılabilir. Sözleşmeye ek protokol düzenlenerek görev değişikliği hukuken geçerli hale getirilir.
7. Görev tanımı dışında iş yaptırılması haklı fesih sebebi midir?
Evet, işçinin rızası olmadan ve işin ağırlaştırılması söz konusuysa bu durum İş Kanunu gereğince haklı fesih sebebidir.
8. Görev tanımı dışında iş yapan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?
Eğer işçi, görev tanımı dışında iş yaptırılması nedeniyle haklı nedenle fesih yaparsa kıdem tazminatı alma hakkına sahiptir.
9. Genel rıza maddesi geçerli midir?
İş sözleşmesinde “işverenin vereceği diğer işleri yapar” gibi genel ifadeler her zaman geçerli sayılmaz. Mahkemeler, somut ve net onay arar.
10. Emsal işçi kıyaslaması nedir?
Görev tanımı belli değilse, aynı işi yapan diğer işçilerin görevleriyle karşılaştırma yapılarak işin kapsamı belirlenir.
11. Yazılı onay nasıl alınmalıdır?
Yazılı onay, görev değişikliğine özel olarak hazırlanmış, tarihli ve imzalı bir belge ile alınmalıdır.
12. Görev tanımı dışında iş yaptırma mobbing sayılır mı?
Eğer işçiye sürekli olarak ve amaçlı biçimde görev tanımı dışında işler verilirse, bu durum mobbing olarak değerlendirilebilir.
13. İşverenin kişisel işlerini yaptırmak yasal mı?
Hayır, işverenin işçiye market alışverişi, fatura yatırma veya çocuklarını okula bırakma gibi kişisel işler yaptırması yasal değildir.
14. Görev tanımı hafifleştirilirse ne olur?
Görev tanımı hafifletilirse, bu durum haklı fesih sebebi olmayabilir. Ancak işçinin rızası yine de önemlidir.
15. Görev tanımı değişikliğinde ücret değişir mi?
Görev değişikliği, işçinin ücretini etkiliyorsa bu da yazılı olarak onaylanmalı ve yeni sözleşme düzenlenmelidir.
16. İş sözleşmesinde birden fazla görev yazabilir mi?
Evet, iş sözleşmesinde birden fazla görev yazılabilir ancak bunlar açıkça belirtilmeli ve belirsiz ifadelerden kaçınılmalıdır.
17. İşçi görev tanımına aykırı iş yapmayı reddedebilir mi?
Evet, yazılı onay yoksa işçi görev tanımına aykırı işi reddedebilir ve bu nedenle işten çıkarılamaz.
18. Görev tanımı dışında çalıştırılan işçi şikayet edebilir mi?
İşçi, görev tanımı dışında çalıştırılması durumunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na veya sendikasına başvurabilir.
19. Görev tanımı değişikliği için süre sınırı var mı?
Yazılı onay alınmadıkça görev değişikliği süresiz olarak yapılamaz. Onay her değişiklik için ayrı alınmalıdır.
20. İşçi görev değişikliğini kabul ettikten sonra vazgeçebilir mi?
İşçi, yazılı olarak onay verdiği görev değişikliğini ancak yeni bir mutabakatla veya haklı fesih sebebi varsa geri çekebilir.
21. Görev tanımı dışında iş yapan işçiye fazla mesai ücreti ödenir mi?
Eğer verilen ek iş, fazla mesaiye neden oluyorsa işçiye fazla mesai ücreti ödenmelidir.
22. Görev tanımı iş ilanında belirtilirse bağlayıcı olur mu?
Evet, iş ilanında belirtilen görevler, iş sözleşmesinde de yer alıyorsa bağlayıcıdır.
23. İşçi görevi dışında iş yapmayı kabul ederse sorun olur mu?
Kendi rızasıyla görev tanımı dışında iş yapan işçi için hukuki bir sorun doğmaz. Ancak bu durum sürekli hale gelirse yazılı hale getirilmelidir.
24. Görev tanımı dışında işte çalışmak sigortayı etkiler mi?
Sigorta primi görev tanımına göre belirlenmez, çalışılan gün sayısına ve prime esas kazanca göre hesaplanır.
25. Görev tanımı değişikliği toplu iş sözleşmesinde yer alabilir mi?
Evet, toplu iş sözleşmeleri görev tanımı değişikliğine ilişkin özel hükümler içerebilir.
26. Görev tanımı dışında iş verilmesi disiplin cezası sebebi midir?
Görev tanımı dışında iş yapmayı reddeden işçiye disiplin cezası verilmesi hukuka aykırıdır.
27. İşçi görev tanımı dışında iş yaparken kaza geçirirse sorumluluk kimde olur?
İş kazası sayılır ve işverenin sorumluluğu devam eder, çünkü işçi işverenin talimatıyla çalışmaktadır.
28. Görev tanımı değişikliğinde sendikanın rolü nedir?
Sendika, görev değişikliğinde işçinin haklarını korumak için müzakere yapabilir ve hukuki destek sağlayabilir.
29. Görev tanımı dışında iş yaptırmak sözleşme feshi sebebi olabilir mi?
Evet, yazılı onay olmadan yapılan görev değişiklikleri iş sözleşmesinin haklı nedenle feshi sebebi olabilir.
30. İşçi görev tanımını nasıl öğrenebilir?
İşçi görev tanımını, imzaladığı iş sözleşmesinden veya bağlı bulunduğu yönetmelik ve talimatlardan öğrenebilir.
Sonuç: İşçinin Görev Tanımı ve İşverenin Sorumlulukları
İşçinin görev tanımı, iş sözleşmesinde açıkça belirtilmiş ve işçinin hangi işleri yapacağını net şekilde ortaya koyan en önemli unsurdur. İşveren, maaşı tam ve zamanında ödemiş olsa bile, işçiyi yalnızca işe alındığı görev kapsamındaki işlerde çalıştırabilir. Görev tanımı dışında iş yaptırılması, ancak işçinin yazılı rızası ile hukuken geçerli hale gelir. Aksi durumda bu durum, İş Kanunu kapsamında çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak değerlendirilir ve işçiye haklı nedenle fesih hakkı tanır. Yargıtay kararları da, işçinin görev tanımı dışında ve onayı olmadan çalıştırılmasının kıdem tazminatı hakkı doğurabileceğini açıkça ortaya koymaktadır.
Hem işçiler hem de işverenler için görev tanımı konusunda hassasiyet göstermek, olası hukuki ihtilafların önüne geçmek açısından büyük önem taşır. İşverenler, ek görev talep ettiklerinde somut ve yazılı onay almalı; işçiler ise kendilerine verilen görevlerin iş sözleşmesi ile uyumlu olup olmadığını dikkatle değerlendirmelidir. Böylece hem çalışma barışı korunur hem de işçi hakları ile işverenin yönetim hakkı dengeli bir şekilde sürdürülebilir.
