Kıdem Tazminatı Hesaplamasında Esas Giydirilmiş Brüt Ücrete Neler Dahildir? Neler değildir?
Çalışma hayatında işçilerin en önemli mali haklarından biri kıdem tazminatıdır. Kıdem tazminatı, en az bir yıl aynı işverene bağlı olarak çalışan işçilerin, belirli şartlar altında işten ayrılmaları veya çıkarılmaları durumunda hak kazandıkları bir ödemedir. Ancak bu tazminatın hesaplanmasında hangi kalemlerin dikkate alınacağı konusunda işçiler çoğu zaman yeterince bilgi sahibi değildir.
Kıdem tazminatına esas alınan giydirilmiş brüt ücret, yalnızca çalışanın maaşını değil, sürekli ve düzenli olarak aldığı ek ödemeleri de kapsar. Öte yandan, bazı yan haklar ve belirli süreli ödemeler bu hesaplamanın dışında bırakılır.
Bu makalede, işçilerin haklı sebeplerle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı ve diğer haklarını alabilmelerine yardımcı olacak şekilde kıdem tazminatına esas giydirilmiş brüt ücrete dahil edilen ve edilmeyen ödemeleri ayrıntılı olarak ele alacağız.
1. Giydirilmiş Brüt Ücret Nedir?
Kıdem tazminatının hesaplanmasında temel alınan giydirilmiş brüt ücret, çalışanın iş sözleşmesine dayalı olarak aldığı tüm düzenli ve süreklilik arz eden ödemelerin brüt toplamıdır. Buradaki temel kriter, ödemenin belirli bir süreklilik göstermesi ve işçinin iş ilişkisi boyunca düzenli olarak alıyor olmasıdır.
Giydirilmiş brüt ücret; temel maaşın yanı sıra yemek, yol, prim, ikramiye gibi ek ödemeleri içerebilir. Ancak bazı ödemeler süreklilik göstermediği için bu hesaplamaya dahil edilmez. Bu ayrım, işçilerin haklarını tam anlamıyla bilmesi ve gerektiğinde hukuki yollara başvurabilmesi açısından büyük önem taşır.
2. Kıdem Tazminatına Dahil Edilen Ücret Kalemleri
Kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınan başlıca ödemeler şunlardır:
✅ Temel Maaş: İşçinin bordrosunda yer alan ve her ay düzenli olarak aldığı maaştır.
✅ Yol ve Yemek Yardımları: Eğer işveren tarafından düzenli olarak sağlanıyorsa, bu yardımlar da kıdem tazminatı hesabına dahil edilir. Nakit ya da kart olarak verilmesi fark etmez, önemli olan sürekliliğidir.
✅ Prim ve İkramiyeler: Düzenli olarak ödenen performans primleri, satış primleri ve belirli periyotlarla (aylık, üç aylık, yıllık) verilen ikramiyeler kıdem tazminatına eklenir.
✅ Düzenli Sağlanan Sosyal Yardımlar: Çocuk yardımı, kira yardımı, eğitim yardımı gibi işçiye düzenli olarak verilen sosyal haklar kıdem tazminatına dahildir.
✅ Düzenli Fazla Mesai Ödemeleri: İşçiye her ay veya belirli aralıklarla yapılan fazla mesai ödemeleri de kıdem tazminatının hesabına katılır. Ancak düzensiz, belli dönemlerde verilen fazla mesai ücretleri bu hesaplamaya dahil edilmez.
3. Kıdem Tazminatına Dahil Edilmeyen Ücret Kalemleri
Bazı ödemeler, kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Bunlar genellikle süreklilik göstermeyen ve işçinin iş ilişkisinin devamlılığına bağlı olmayan kalemlerdir.
❌ Tek Seferlik Ödemeler: Bayram harçlığı, evlilik yardımı, doğum yardımı gibi tek seferlik yapılan ödemeler kıdem tazminatına dahil edilmez.
❌ Yıllık İzin Ücretleri: Kullanılmayan yıllık izinlerin ücreti, iş sözleşmesi sona erdiğinde işçiye ödenir. Ancak bu ödemeler kıdem tazminatı hesabına katılmaz.
❌ Seyahat ve Görev Harcırahları: İş gereği yapılan seyahatlerde ödenen harcırahlar geçici bir ödeme olduğu için kıdem tazminatına yansıtılmaz.
❌ Düzensiz ve Belirli Şartlara Bağlı Primler: Eğer prim ödemesi süreklilik arz etmiyorsa (örneğin belirli bir projeye bağlı olarak verilen primler), kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
❌ Sağlık Yardımları ve Özel Sigorta Ödemeleri: İşverenin sağladığı sağlık sigortası veya özel emeklilik sigortası gibi yan haklar, kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
4. İşçilerin Haklı Nedenle İşten Ayrılması Durumunda Kıdem Tazminatı
Bazı durumlarda işçiler, işten ayrılmak zorunda kalabilirler ve bu durumda kıdem tazminatlarını talep edebilirler. İşçilerin haklı nedenle fesih hakkına sahip olduğu başlıca durumlar şunlardır:
???? Ücretin Düzenli Ödenmemesi: İşveren, işçinin maaşını sürekli olarak geç ödüyorsa veya hiç ödemiyorsa işçi haklı fesih yaparak kıdem tazminatını alabilir.
???? Çalışma Koşullarının Değiştirilmesi: İşverenin, işçiye danışmadan maaşını düşürmesi, görev tanımını değiştirmesi gibi durumlar işçiye haklı fesih hakkı tanır.
???? Sağlık Nedenleri: İşyerinde işçinin sağlığını tehlikeye atan bir durumun olması ve işverenin bunu gidermemesi halinde işçi iş akdini feshedebilir.
???? Mobbing ve Kötü Muamele: İşyerinde psikolojik baskı (mobbing), hakaret, kötü muamele gibi olumsuz durumlar yaşanıyorsa işçi kıdem tazminatını talep ederek işten ayrılabilir.
???? Askerlik, Emeklilik ve Kadın İşçilerin Evlenmesi: Erkek işçiler askerlik nedeniyle, kadın işçiler ise evlendikten sonraki bir yıl içinde işten ayrıldıklarında kıdem tazminatlarını alabilirler.
5. Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır - Formülü
Kıdem tazminatı hesabında işçinin çalıştığı toplam süre hesaplanır. Her tam yıl için bir kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan az süreler de orantılı olarak hesaplanır. Kıdem tazminatı, işçinin işten ayrıldığı tarihteki son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Brüt ücret; maaş, yol, yemek, ikramiye gibi tüm nakdi ve ayni yardımları içerir. Kıdem tazminatı tavanı, her yıl yeniden belirlenir ve işçinin brüt ücretinin bu tavanı aşan kısmı dikkate alınmaz. 2024 yılı için belirlenen tavan miktarı esas alınır.
Kıdem tazminatı formülü şu şekildedir :
Kıdem Tazminatı = Hizmet SÜresi × Son Brüt Ücret × Tavan Ücret (varsa)
Hizmet süresi, işçinin aynı işverene bağlı olarak çalıştığı toplam süredir. Son Brüt (Giydirilmiş) Ücret: İşçinin işten ayrılmadan önceki son brüt maaşıdır. Bu maaş, düzenli olarak aldığı tüm ödemeleri kapsar (maaş, primler, ikramiyeler, sosyal yardımlar vb.).
Farz edelim ki bir işçi 5 yıl boyunca çalışmış ve son brüt ücreti aylık 10,000 TL’dir. 2024 yılı için kıdem tazminatı tavanı da 20,000 TL olsun.
⦁ Hizmet Süresi: 5 yıl
⦁ Son Brüt Ücret: 23,000 TL
⦁ Tavan Ücret: 30,000 TL
Buna göre işçiye ödenecek kıdem tazminatı toplamda 5 x 23 = 115 TL olacaktır.
Kıdem ve ihbar tazminatı hesaplama için bazı hususlara dikkate etmek gerekir. Kıdem tazminatı hesabında dikkat edilmesi gerekenler;
⦁ İşçi, kendi isteğiyle istifa ettiğinde kıdem tazminatı alamaz (bazı istisnalar hariç).
⦁ Kıdem tazminatı hesaplamasında brüt (giydirilmiş) ücret dikkate alınır, net ücret değil.
⦁ İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için en az bir yıl çalışmış olması gereklidir.
Kıdem tazminatı hesaplamasında İş kanunu ve yönetmelikler değişiklik gösterebilir, bu nedenle güncel yasal düzenlemeleri takip etmek önemlidir.
6. Kıdem Tazminatı Tavanı
Kıdem tazminatı, işçinin hizmet süresi boyunca her bir tam yıl için 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Ancak, bu hesaplamada dikkate alınacak brüt ücretin bir üst sınırı, yani tavanı bulunmaktadır.
Bu tavan tutarı, en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesi miktarını aşamaz. Bu nedenle, yüksek maaşlı çalışanlar için kıdem tazminatı hesaplanırken, belirlenen tavan tutarının üzerinde ödeme yapılamaz.
Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın 6 Ocak 2025 tarihli Genelgesi'ne göre, 1 Ocak 2025 tarihinden itibaren geçerli olan kıdem tazminatı tavanı yıllık 46.655,43 TL olarak belirlenmiştir. Bu tutar, 1 Ocak 2025 - 30 Haziran 2025 tarihleri arasında uygulanacaktır.
Dolayısıyla, bu dönemde işten ayrılan ve kıdem tazminatına hak kazanan bir işçiye, her bir hizmet yılı için ödenecek tazminat miktarı, 46.655,43 TL'yi aşamayacaktır.
7. Kıdem Tazminatı Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
???? İşten ayrılmadan önce mutlaka bir hukuki danışmana başvurulmalıdır.
???? İşverene yazılı bir fesih bildirimi sunulmalı ve noter üzerinden tebliğ edilmelidir.
???? Tazminat hesaplamasının doğru yapıldığından emin olunmalı ve eksik ödeme yapılırsa yasal yollara başvurulmalıdır.
???? İşçinin, kıdem tazminatı hakkının zamanaşımına uğramaması için en geç 5 yıl içinde dava açması gerekmektedir.
Sonuç
Kıdem tazminatı, işçilerin yasal haklarından biridir ve doğru hesaplanması büyük önem taşır.
Kıdem tazminatına esas alınan ücret, çalışanın işten ayrıldığı tarihteki giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Ancak bu ücretin içine hangi ödemelerin dahil edileceği ve hangilerinin edilmeyeceği konusunda belirli kurallar vardır.
Kıdem tazminatına dahil edilen ücret kalemleri, çalışanın işine bağlı olarak düzenli şekilde aldığı ve süreklilik arz eden ödemelerdir. Bunlar arasında temel maaşın yanı sıra yemek, yol, düzenli primler ve ikramiyeler gibi sürekli sağlanan yan haklar yer alır. Ancak bayram harçlığı, yıllık izin ücreti, evlilik ya da doğum yardımı gibi tek seferlik ödemeler kıdem tazminatı hesaplamasına dahil edilmez. Çünkü bu tür ödemeler süreklilik arz etmez ve çalışanın iş akdi devam ettiği sürece düzenli olarak almadığı gelirler arasında sayılır.
İşçilerin, kıdem tazminatına esas alınan giydirilmiş brüt ücret hakkında bilgi sahibi olması, işten ayrılma sürecinde eksik ödeme almalarını önleyecektir. Düzenli ve sürekli sağlanan yan haklar kıdem tazminatına dahil edilirken, tek seferlik veya düzensiz ödemeler bu hesaplamaya dahil edilmez. İşçiler, haklı nedenlerle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatı alabilir ve bu süreçte haklarını koruyabilmek için bilinçli hareket etmeleri gerekir.
