İŞ KAZASI NEDİR, HANGİ DURUMLARDA İŞ KAZASI SAYILIR VE TAZMİNAT HAKLARI NELERDİR?
Giriş
İş kazası, hem işçinin sağlığını hem de işverenin hukuki sorumluluğunu yakından ilgilendiren hayati bir konudur. İş yerinde ya da işin yürütümü sırasında meydana gelen ve çalışanın bedensel ya da ruhsal bütünlüğüne zarar veren olaylar, iş kazası olarak tanımlanır. Bu kapsamda iş kazası; sigortalının görevli olduğu yerde, işe gidiş geliş sırasında ya da emzirme izni gibi özel durumlarda yaşadığı zararları da kapsar. Türk iş hukuku çerçevesinde iş kazasının tanımı ve koşulları, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.
İşverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma yükümlülüğü, kazaların önlenmesinde temel rol oynar. Ancak meydana gelen bir kazanın ardından işverenin tazminat sorumluluğunun doğabilmesi için olay ile yürütülen iş arasında açık bir nedensellik bağı olması gerekir. Çalışanın kusuru, üçüncü kişilerin müdahalesi veya zorlayıcı sebepler bu bağı kesebilir. Öte yandan, iş kazası geçiren işçinin ya da yakınlarının maddi ve manevi tazminat hakkı bulunur. İşveren mali sorumluluk sigortası gibi önlemler ise işverenin yasal risklerini azaltmak amacıyla devreye girer. Bu nedenle iş kazaları hem çalışanlar hem de işverenler açısından dikkatle ele alınması gereken, kapsamlı hukuki sonuçlar doğuran durumlardır.
Bu konudaki diğer makalelerimize İŞ KAZASINDAN KAYNAKLANAN MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT DAVASI ve İŞ KAZASI GEÇİREN İŞÇİNİN MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT TALEPLERİ – 2025 başlıklarından ulaşabilirsiniz.
1.İş Kazası Ne Demektir?
İş kazası, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 3. maddesinde tanımlanmış olup; iş yerinde ya da işin yürütülmesi sırasında meydana gelen, çalışanın bedensel veya ruhsal bütünlüğüne zarar veren ya da ölümle sonuçlanan olayları kapsamaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde ise iş kazası sayılacak haller detaylandırılmıştır. Bu haller arasında sigortalının iş yerinde bulunması, görev nedeniyle dışarıda olması, işverenin sağladığı ulaşım aracıyla işe gidip gelmesi gibi durumlar yer almaktadır.
Kanun uyarınca, çalışanın iş yerinde veya işverenin verdiği görev doğrultusunda bulunduğu yerde kaza geçirmesi durumunda, bu olay iş kazası olarak değerlendirilir. Hatta kazanın çalışanın kendi hatasından kaynaklanması durumunda dahi iş kazası hükmü uygulanmaktadır. İş kazası kavramı, yalnızca işçinin görevini yaptığı sırada değil, işveren tarafından başka görevlere yönlendirildiği esnada da meydana gelen kazaları kapsar.
2.İşverenin İş Kazasındaki Sorumluluğu
Modern iş yaşamında teknolojinin gelişmesiyle birlikte iş güvenliği kavramı daha da önem kazanmıştır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işverenlere çalışanlarının sağlığını ve güvenliğini sağlama yükümlülüğü getirmektedir. Bu yükümlülükler, Kanun’un 4., 5. ve 10. maddelerinde detaylı şekilde açıklanmıştır. İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık risklerini en aza indirmekle, gerekli önlemleri almakla ve bu süreçte bilimsel ve teknik gelişmeleri dikkate almakla yükümlüdür.
İşverenin sorumluluğu yalnızca teknik önlemlerle sınırlı değildir. Aynı zamanda işçilerin kişilik haklarına saygı göstermek, çalışma ortamının güvenliğini sağlamak, yasal bildirimleri zamanında yapmak ve maddi hakları korumak gibi sosyal yükümlülükleri de bulunmaktadır. Bu yükümlülükler, işverenin “gözetim borcu” çerçevesinde yerine getirmesi gereken temel görevler arasında yer alır.
3.Çalışanların Sorumlulukları Nelerdir?
İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yalnızca işverenin sorumluluğu değildir; çalışanların da yükümlülükleri bulunmaktadır. 6331 sayılı Kanun’un 19. maddesi, çalışanların eğitim alarak iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uyması gerektiğini belirtir. İşçiler, hem kendi sağlıklarını hem de çevresindeki diğer çalışanların güvenliğini tehlikeye atmamalıdır.
Ayrıca çalışanlar, işyerindeki makine ve ekipmanları kurallara uygun şekilde kullanmalı, koruyucu donanımları eksiksiz şekilde takmalı, herhangi bir tehlike durumunda işverene haber vermeli ve denetimlerde iş birliği içinde olmalıdır. Bu yükümlülüklere uymayan işçiler, meydana gelen iş kazalarında kusurlu sayılarak hak kaybına uğrayabilirler.
4.İş Kazasında Kusur ve Hukuki Sorumluluk
İş kazalarında sorumluluk genellikle işverenin kusuruna bağlı olarak değerlendirilir. Ancak her iş kazasında doğrudan işverenin sorumlu tutulması mümkün değildir. İşverenin sorumlu sayılabilmesi için kazanın işin yürütülmesiyle bağlantılı olması, kazanın işçiye bedensel veya ruhsal zarar vermesi ve olayla zarar arasında açık bir nedensellik bağının bulunması gerekir.
İş kazası meydana geldikten sonra yapılacak tazminat değerlendirmesinde, işçinin tamamen kusurlu olması durumunda işverenin tazminat sorumluluğu ortadan kalkabilir. Kusur oranları dikkate alınarak tazminat bedelinde indirime gidilebilir.
5.Nedensellik Bağını Ortadan Kaldıran Haller - İşverenin Sorumlu Olmayacağı Durumlar
İş kazasının işverenin sorumluluğu doğurabilmesi için iş ile kaza arasında güçlü bir nedensellik bağı bulunmalıdır. Ancak bazı durumlarda bu bağ kopar ve işveren sorumluluktan kurtulur. Bu durumlar şunlardır:
-
İşçinin Ağır Kusuru: İşçinin bilinçli olarak kuralları ihlal etmesi ya da örneğin alkollü şekilde çalışması gibi durumlarda nedensellik bağı kesilir ve işveren sorumlu tutulamaz.
-
Üçüncü Kişinin Kusuru: Kazanın işveren dışı bir kişinin tam kusuruyla meydana gelmesi durumunda da işveren sorumluluktan kurtulur. Bu kişiye örnek olarak başka bir sürücü ya da sağlık çalışanı gösterilebilir.
-
Zorlayıcı Sebep (Mücbir Sebep): Deprem, sel, yıldırım gibi dış kaynaklı ve önceden öngörülemeyen olaylar iş kazasına neden olmuşsa, bu durum işverenin sorumluluğunu ortadan kaldırabilir.
Yargıtay da bu hususlarda pek çok kararında nedensellik bağının koptuğu hallerde işverenin sorumlu tutulamayacağı yönünde hüküm vermiştir.
6.İşveren Sorumluluk Sigortası Nedir?
İşverenler, iş kazaları nedeniyle oluşabilecek mali risklere karşı kendilerini korumak adına İşveren Mali Sorumluluk Sigortası yaptırabilirler. Bu sigorta, iş kazası sonucu işçiye veya yakınlarına ödenecek maddi ve manevi tazminatları, mahkeme giderlerini ve avukat ücretlerini belirli bir teminat limiti çerçevesinde karşılar.
Sigorta poliçesi, yalnızca işverenin sorumluluğunu üstlenmez; aynı zamanda iş kazası sonrası doğabilecek yüksek tazminat yükümlülüklerinin işvereni iflas riskiyle karşı karşıya bırakmasını da engeller. Ancak bu sigorta, işverenin doğrudan sorumluluğunu ortadan kaldırmaz; sadece maddi yükün paylaşılmasını sağlar.
7.İş Kazasında Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri
İş kazası sonrası açılacak maddi ve manevi tazminat davaları, işçilerin ya da ölen işçinin yakınlarının zararlarını karşılamayı amaçlar. Ölüm halinde açılacak tazminat davalarında; cenaze giderleri, destekten yoksun kalma tazminatı ve manevi tazminat talep edilebilir. Yaralanma durumunda ise geçici veya kalıcı iş göremezlik, tedavi ve bakıcı masrafları ile birlikte manevi zararlar için dava açılabilir.
18 yaş altı bir çalışan adına açılacak dava, yasal temsilciler tarafından yürütülür. Manevi tazminat talepleri, uygun bir meblağ ile sınırlandırılmalı ve davanın başında net bir şekilde belirtilmelidir çünkü sonradan artırılması mümkün değildir. Bu konuda İş Kazasından Kaynaklı Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri hakkında yazdığımız makalemizi inceleyebilirsiniz.
İş Kazası ve Tazminat Hakkı Konusunda Sıkça Sorulan Sorular
1. İş kazası nedir ve hangi olaylar iş kazası sayılır?
İş kazası, iş yerinde ya da işin yürütümü sırasında meydana gelen ve çalışanın ruhsal veya bedensel bütünlüğüne zarar veren olaylardır. Ölüme yol açan ya da kalıcı hasar bırakan her türlü olay, 6331 ve 5510 sayılı kanunlar kapsamında iş kazası olarak değerlendirilir.
2. İş yerinde düşmek iş kazası mıdır?
Çalışanın iş yerinde dengesini kaybedip düşmesi ve zarar görmesi, açıkça iş kazası sayılır. Bu olayın iş yerinde gerçekleşmesi ve çalışanın sigortalı olması, iş kazası kabulü için yeterlidir.
3. İşe gidip gelirken yaşanan kazalar iş kazası sayılır mı?
Evet, işverenin sağladığı servis veya taşıma aracı ile işe gidip gelirken yaşanan kazalar da iş kazası kapsamında değerlendirilir. Bu durum, işverenin organizasyonundaki bir süreçte meydana geldiği için iş kazası hükmündedir.
4. Mola sırasında yaşanan kazalar iş kazası mıdır?
Mola süresi işin bir parçası olarak kabul edildiğinden, bu esnada meydana gelen kazalar da iş kazası sayılabilir. Ancak olayın iş yerinde ve çalışma süreci içinde gerçekleşmiş olması gerekir.
5. Emzirme izni sırasında yaşanan kaza iş kazası mıdır?
Kadın çalışanların iş mevzuatına uygun şekilde çocuğunu emzirmesi için ayrılan zamanlarda yaşanan kazalar da iş kazasıdır. Bu hak, doğrudan iş süreciyle bağlantılı olduğundan, yaşanan kaza kapsam dahilindedir.
6. İş kazası geçiren çalışan ne yapmalıdır?
İş kazası geçiren çalışan derhal durumu işverene veya yetkililere bildirmelidir. Aynı zamanda kaza anına dair delil toplanması, tanık beyanı ve sağlık raporlarının alınması ilerideki yasal süreçler için büyük önem taşır.
7. İşveren iş kazasını bildirmek zorunda mıdır?
Evet, işveren iş kazasını en geç 3 iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde idari para cezası uygulanabilir.
8. İş kazasında çalışan kusurlu olursa tazminat alabilir mi?
Çalışanın kusurlu olması, tamamen sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Ancak kusur oranına göre maddi tazminatta indirim yapılabilir. Kusur oranı mahkemece değerlendirilir.
9. İş kazasında işverenin sorumluluğu nedir?
İşveren, iş yerinde gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almakla yükümlüdür. Bu önlemler alınmadıysa ve kaza meydana geldiyse, işveren kusurlu kabul edilerek tazminat ödemek zorunda kalabilir.
10. İş kazası ölümle sonuçlanırsa kimler dava açabilir?
İş kazasında çalışan hayatını kaybederse, ölen kişinin destek verdiği yakınları destekten yoksun kalma tazminatı davası açabilir. Ayrıca cenaze ve tedavi giderleri de talep edilebilir.
11. İş kazası nedeniyle hangi tazminatlar istenebilir?
İş kazası sonrası destekten yoksun kalma tazminatı, tedavi giderleri, geçici ya da kalıcı iş göremezlik tazminatı ve manevi tazminat talep edilebilir. Her zarar kalemi ayrı değerlendirilir.
12. İş kazası geçiren işçi işten çıkarılabilir mi?
İş kazası nedeniyle iş göremezlik süresi sonunda işe devam edemeyecek durumda olan işçi, belirli şartlarda işten çıkarılabilir. Ancak bu durumda ihbar ve kıdem tazminatı hakları korunur.
13. İş kazasında rapor süresince maaş alınır mı?
Çalışan iş kazası nedeniyle geçici iş göremezlik raporu almışsa, SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Bu ödeme çalışanın prim gününe göre belirlenir.
14. İş kazası geçiren işçi ne kadar süre içinde dava açabilir?
İş kazasına dayalı tazminat davaları, kazanın öğrenilmesinden itibaren 10 yıl içinde açılmalıdır. Ancak ceza sorumluluğu doğmuşsa ceza zaman aşımı süresi uygulanır.
15. İş kazası sonrası SGK hangi yardımları sağlar?
SGK, iş kazası geçiren çalışana tedavi hizmetleri, geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik geliri ve ölüm durumunda hak sahiplerine gelir bağlama gibi yardımlar sunar.
16. Manevi tazminat nedir ve kimler talep edebilir?
Manevi tazminat, iş kazası nedeniyle yaşanan psikolojik zararın karşılığıdır. Yaralanan işçi veya ölen işçinin yakınları tarafından talep edilebilir.
17. İş kazasında üçüncü kişinin kusuru varsa işveren sorumlu olur mu?
Kaza, tamamen üçüncü kişinin kusurundan kaynaklanmışsa ve iş ile doğrudan ilgisi yoksa işverenin sorumluluğu ortadan kalkabilir. Bu, nedensellik bağının kesilmesi olarak adlandırılır.
18. Alkol almış işçi iş kazası geçirirse tazminat alabilir mi?
Eğer işçinin yüksek oranda alkol alması kazaya neden olmuşsa, bu durumda işverenin sorumluluğu ortadan kalkar. Alkol, nedensellik bağını koparan ağır kusur olarak değerlendirilir.
19. Deprem gibi doğal afetler iş kazası sayılır mı?
Deprem, sel gibi öngörülemeyen mücbir sebepler sonucu meydana gelen kazalar, işverenin her türlü önlemine rağmen oluşmuşsa iş kazası sayılır fakat işveren sorumlu tutulmayabilir.
20. İş kazası mahkemeye taşınmadan çözülür mü?
İş kazası nedeniyle hak talep eden işçi, öncelikle arabuluculuk sürecine başvurmalıdır. Anlaşma sağlanamazsa dava açma yoluna gidilebilir.
21. İş kazası sigortası işvereni sorumluluktan kurtarır mı?
İşveren mali sorumluluk sigortası, ödenecek tazminatları poliçe limiti dahilinde karşılar. Ancak işverenin yasal sorumluluğunu tamamen ortadan kaldırmaz.
22. SGK’nın ödediği tutarlar tazminattan düşülür mü?
Evet, SGK’nın ödediği sürekli iş göremezlik geliri veya ölüm gelirleri, mahkemece hükmedilecek tazminattan mahsup edilir. Aynı zararın iki kez tazmini mümkün değildir.
23. İş kazasında tanık beyanı ne kadar önemlidir?
İş kazası sonrası tanık beyanları, olayın nasıl gerçekleştiği konusunda önemli delil oluşturur. Tanıkların tarafsızlığı ve anlatımları dava sürecini etkiler.
24. İş kazası geçiren çalışanın hakkı zamanaşımına uğrar mı?
Evet, tazminat talepleri 10 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu süre içinde dava açılmazsa hak düşer.
25. İş kazasında rapor alınması zorunlu mudur?
Kazanın belgelenebilmesi için sağlık raporu alınması çok önemlidir. Bu rapor, mahkeme sürecinde önemli delil niteliği taşır.
26. Geçici iş göremezlik ne kadar sürer?
Geçici iş göremezlik süresi, doktorun verdiği rapora göre belirlenir. Bu süre boyunca çalışan iş göremezlik ödeneği alabilir ve işe dönüş kontrolü yapılır.
27. Kalıcı sakatlıkta işverenin tazminat sorumluluğu nedir?
İş kazası sonucu kalıcı sakatlık oluşmuşsa, işveren kusur oranına göre sürekli iş göremezlik tazminatı ödemekle yükümlü olur. Bu tazminat, çalışanın yaşam standardına göre hesaplanır.
28. İşveren kazayı gizlerse ne olur?
İş kazasının SGK’ya bildirilmemesi halinde işveren idari para cezasıyla karşılaşır. Ayrıca işçinin hak kaybı yaşaması durumunda işverenin hukuki sorumluluğu artar.
29. İş kazasında arabuluculuk süreci zorunlu mudur?
Evet, iş kazası nedeniyle açılacak maddi ve manevi tazminat davalarında arabuluculuk başvurusu dava şartıdır. Arabuluculuk sonucunda anlaşma olmazsa mahkemeye başvurulabilir.
30. İş kazası geçiren işçi aynı iş yerinde çalışmaya devam edebilir mi?
İşçi iş kazası sonrası iyileşirse ve çalışmasına engel bir durum yoksa aynı iş yerinde çalışmaya devam edebilir. Ancak kalıcı iş göremezlik söz konusuysa durum yeniden değerlendirilir.
Sonuç
İş kazası, işçinin görevini ifa ettiği sırada ya da işverenin belirlediği faaliyetler sırasında yaşanan ve fiziksel ya da ruhsal zarar doğuran olayları ifade eder. İş kazasında işverenin sorumlu tutulabilmesi için, kazanın yürütülen işle açıkça bağlantılı olması ve zarar ile olay arasında kopmamış bir nedensellik bağı bulunması gerekir. İşverenin aldığı tüm önlemlere rağmen öngörülemeyen bir kaza meydana gelmişse veya kazaya işçinin ya da üçüncü bir kişinin ağır kusuru neden olmuşsa işveren sorumluluktan muaf tutulabilir. Ancak genel olarak, işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine aykırı davranması durumunda tazminat sorumluluğu doğar ve bu yükümlülükler sigorta sistemiyle desteklenebilir.
İş kazası, çalışma hayatının en ciddi risklerinden biri olup hem çalışanların sağlığını hem de işverenin hukuki sorumluluğunu doğrudan etkiler. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu çerçevesinde iş kazasının tanımı, kapsamı ve tarafların yükümlülükleri açıkça belirlenmiştir. Kazanın işin yürütümü sırasında ya da iş yeri bağlantılı şekilde gerçekleşmiş olması, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini eksiksiz alması ve kazayla zarar arasında nedensellik bağının bulunması, sorumluluk tespitinde temel unsurlardır.
İş kazası sonucunda çalışan ya da yakınları tarafından maddi ve manevi tazminat davası açılması mümkündür. Ancak bu süreçte işçinin kusuru, üçüncü kişilerin müdahalesi ya da mücbir sebepler gibi etkenler, işverenin sorumluluğunu sınırlandırabilir. İşveren mali sorumluluk sigortası gibi önlemlerle bu riskleri azaltabilir. Sonuç olarak, iş kazalarında hem çalışanların haklarının korunması hem de işverenin yükümlülüklerinin bilinmesi, adil ve sağlıklı bir iş ortamının temelini oluşturur. İş kazasına ilişkin tazminat talepleri, delillendirme, zaman aşımı süresi ve hukuki prosedür açısından dikkatle takip edilmelidir.
