ASKERLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİLERİN HAKLARI - KIDEM İHBAR TAZMİNATI - İŞSİZLİK MAAŞI
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçilerin Hakları Nelerdir?
Zorunlu askerlik hizmeti nedeniyle işinden ayrılan işçilerin, hem askerlik öncesi hem de sonrasında sahip oldukları yasal haklar Türk İş Hukuku kapsamında açıkça düzenlenmiştir. Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi, belirli şartların sağlanması durumunda kıdem tazminatına hak kazanmakta; doğru çıkış kodu (Kod 12) ile işsizlik maaşı da alabilmektedir. Ayrıca askerlik sonrası işçiye, eski işine veya benzeri bir pozisyona geri dönme hakkı tanınmış olup, bu hak iki ay içinde kullanılmalıdır. İşverenin işe geri dönüş talebini reddetmesi halinde ise işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat ödemesi gerekir. İşten çıkış işlemlerinde sevk belgesi ibrazı, askere sevk edildiğine dair bildirim ve sürelere riayet edilmesi, ileride doğabilecek hak kayıplarını önleyecektir.
Askerlik sonrası işe dönüş süreci ise hem işçi hem de işveren açısından dikkatle yürütülmelidir. İşverenin boş pozisyon olması halinde işçiyi derhal işe başlatma zorunluluğu vardır ve daha düşük ücretle işe başlatma gibi uygulamalar yasal değildir. Askerlikte geçen süreler kıdem hesabına dahil edilmemekle birlikte, askerlik sonrası aynı işyerinde çalışmaya devam eden işçilerin yeni kıdem süreleri ayrı olarak değerlendirilir. İşçinin yazılı olarak haklarını talep etmesi, noter aracılığıyla bildirimde bulunması ve sürelere uygun davranması büyük önem taşır. Bu yazıda askerlik nedeniyle işten ayrılan ve askerlik sonrası işe geri dönmek isteyen işçilerin sahip olduğu tüm yasal haklar detaylı ve güncel biçimde ele alınmaktadır.
1. Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılışta Süre Şartı
Askerlik nedeniyle işten ayrılan bir işçi için, işten çıkış tarihi ile askere sevk tarihi arasında çok uzun bir süre olmaması gerekir. Bu süre makul ölçüde kısa olmalı, aksi halde işveren fesih nedenini askerlik olarak kabul etmeyebilir.
Bu nedenle işçinin askerlik sevk belgesinde yer alan tarihle işten ayrılış tarihi uyumlu olmalıdır. Aksi takdirde işçi, hak ettiği kıdem tazminatını veya işsizlik maaşını kaybedebilir. İşveren de tazminatsız işten çıkarma savunmasına yönelebilir.
Askerlikten önce yapılan fesihlerde, hakkın kötüye kullanımı iddiasını önlemek için belgelerle desteklenmiş ve zamanlaması tutarlı bir süreç yürütülmelidir.
2. İşten Çıkış Kodu (Kod 12) – Askerlik Nedeniyle Fesih Olmalıdır
İşten ayrılış bildirgesinde SGK sisteminde “Kod 12 – Askerlik” seçilmelidir. Bu kod, askerlik sebebiyle yapılan fesihlerde hem işçi hem işveren açısından yasal dayanak oluşturur.
Kod 12 seçilmezse işçi, işsizlik maaşı alma hakkını da kaybedebilir. Aynı zamanda kıdem tazminatına ilişkin yasal prosedürler de olumsuz etkilenebilir. Yanlış kod kullanımı ileride açılacak davalarda hak kaybı yaratabilir.
Dolayısıyla hem insan kaynakları birimi hem de işçi, kodlama sürecini dikkatle kontrol etmelidir. Kod 12, askerlik gerekçesinin SGK sistemine doğru işlenmesini sağlar.
3. Askerlik Nedeniyle Fesihte Kıdem Tazminatı Hakkı
İşçinin işyerindeki kıdemi en az bir yıl ise, askerlik nedeniyle ayrıldığında kıdem tazminatına hak kazanır. Bu, İş Kanunu madde 14 ve 1475 sayılı kanuna göre açıkça düzenlenmiştir.
İşçinin kıdem süresi hesaplanırken, kesintisiz çalışma süresi dikkate alınır. İşveren, işçiye brüt ücreti üzerinden kıdem tazminatını tam olarak ödemelidir. Ödeme yapılmazsa işçi dava açabilir.
Askerlik için ayrılan bir işçi, noter aracılığıyla veya elden yazılı beyanla işverene bildirim yapmalı, kıdem tazminatını istemelidir.
4. Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma Sonrası İşsizlik Maaşı Hakkı
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler, askerlik öncesi ve sonrası döneme ilişkin işsizlik maaşı alabilir. Bu hak, prim gün sayısı ve hizmet süresi gibi kriterlerle SGK tarafından değerlendirilir.
İşçinin işsizlik maaşı alabilmesi için son 3 yılda en az 600 gün prim ödemesi ve son 120 gün kesintisiz çalışması gerekir. Bedelli askerlik yapanlar da bu haktan faydalanabilir.
İşten çıkış kodu doğru girilmişse ve diğer şartlar sağlanmışsa, işçi askerliğe giderken veya döndüğünde İŞKUR’a başvurarak maaşını talep edebilir.
5. Bedelli Askerlik İçin İşten Ayrılan İşçinin Hakları
Bedelli askerlik için işten ayrılanlar da kıdem tazminatı ve işsizlik maaşı alabilir. Bu durum, askerlik yükümlülüğünün bir parçası olduğu için, kanunen fesih nedeni sayılır.
Bedelli askerlik yapanların da işten çıkarken sevk belgesi sunması gerekir. Kod 12 ile işten çıkarılmaları durumunda diğer asker işçileriyle aynı haklara sahip olurlar.
Ancak işverenle iyi bir iletişim kurulmalı, işlemler zamanında ve belgeli yapılmalıdır. Böylece ileride hak kaybı yaşanmasının önüne geçilir.
6. Askerlik Nedeniyle Fesihlerde Sevk Belgesi Şartı
İşçinin askerlik nedeniyle işten ayrılması halinde fesih bildirimiyle birlikte askerlik sevk belgesi işverene sunulmalıdır. Bu belge, fesih nedeninin askerlik olduğunu resmi olarak ispatlar.
Sevk belgesi olmadan yapılan fesihlerde işveren, işten çıkış nedenini keyfi veya istifa olarak değerlendirebilir. Bu durum işçinin kıdem tazminatı ve işsizlik maaşı gibi haklarını kaybetmesine neden olabilir.
Bu yüzden işçiler fesih dilekçesiyle birlikte mutlaka sevk belgesinin bir örneğini sunmalı ve mümkünse bu evrakları noter ya da iadeli taahhütlü posta yoluyla göndermelidir.
7. Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçi Noter veya İadeli Taahhütlü Bildirim Yapmalıdır
İşçinin askerlik nedeniyle işten ayrıldığını yazılı olarak noter veya iadeli taahhütlü mektupla bildirmesi haklarını koruması açısından büyük önem taşır. Sözlü bildirimler ileride ispat açısından sorun yaratabilir.
İşveren, sözlü beyanları kabul etmeyebilir ya da istifa olarak işlem yapabilir. Bu da işçiyi kıdem ve işsizlik maaşı gibi haklardan mahrum bırakabilir. Yazılı belgeler ise yargı sürecinde güçlü bir delil niteliği taşır.
Ayrıca noter kanalıyla yapılan bildirimin tarihi net olarak sabitlenmiş olur ve işçinin askerlik nedeniyle ayrıldığı açıkça belgelenmiş olur. Bu yöntem, olası uyuşmazlıkların önüne geçmek için en güvenli yoldur.
8. İhbar Süresine Uyma Zorunluluğu Yok
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler, ihbar süresine uymak zorunda değildir. Bu nedenle işveren, işçiden ihbar süresi çalışmasını ya da ihbar tazminatı ödemesini talep edemez.
İş Kanunu gereği, zorunlu askerlik hizmeti haklı fesih sebebi sayıldığından, işçi dilediği tarihte ihbarsız şekilde işten ayrılabilir. Bu durum kıdem tazminatını da etkilemez.
Ancak işçinin sevk belgesini işverene sunması ve durumu önceden bildirmesi hem işverenin planlama yapmasına yardımcı olur hem de iyi niyetli fesih olarak değerlendirilmesini sağlar.
9. Askerlik Dönüşü 2 Ay İçinde İşe Dönme Hakkı
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilerin, terhis olduktan sonra 2 ay içinde işverene başvurması halinde işe yeniden alınma hakkı vardır. Bu hak, İş Kanunu'nda açıkça tanınmıştır.
İşveren bu durumda işçiyi eski işine almakla yükümlüdür. Bu mümkün değilse benzeri bir pozisyonda çalıştırmak zorundadır. Eğer bu da mümkün değilse işyerindeki boş pozisyonlardan birine yerleştirme yapmalıdır.
İşveren bu yükümlülüğe uymazsa, işçiye üç aylık brüt maaşı tutarında tazminat ödemek zorunda kalabilir. Bu nedenle işçi, terhis belgesi ile birlikte işverene yazılı başvuru yapmalıdır.
10. Askerlik Süresi Kıdeme Dahil Edilmez
Askerlikte geçirilen süreler kıdem hesabına eklenmez. Yani bir işçi askerden döndüğünde tekrar aynı işyerinde çalışmaya başlasa bile askerlikte geçen süre kıdem süresinden sayılmaz.
Ancak işçi, askerden döndükten sonra tekrar işe başlarsa ve bu işyerinde uzun süre çalışırsa, yeni hizmet süresi üzerine eklenen askerlik sonrası dönem de ileride kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınır.
Bu nedenle işçinin askerden döndükten sonra çalıştığı sürelere ilişkin kayıtları dikkatli şekilde tutması, gelecekte doğacak kıdem ve tazminat haklarını koruma açısından önem taşır.
11. Askerlik Sonrası İşe Dönüşte Öncelik Eski İş
Askerlik sonrası işine dönmek isteyen işçinin öncelikli hakkı, eski işine yeniden başlamaktır. İşveren, uygun pozisyon varsa işçiyi daha önceki görevine almalıdır.
Bu, iş güvencesi ve iş sürekliliği bakımından çalışanın en temel hakkıdır. Eski pozisyon boş değilse ya da değiştiyse işveren benzeri bir görev sunmak zorundadır.
Eğer benzer bir görev de bulunmuyorsa, işverene düşen sorumluluk işçiyi mevcut boş pozisyonlardan birine yerleştirmektir. Aksi halde tazminat yükümlülüğü doğar.
12. Benzer veya Boş Pozisyonlarda İşe Başlatma
İşveren, eski işi veremiyorsa benzeri bir işi işçiye teklif etmelidir. Bu işin, ücret, sorumluluk ve nitelik bakımından önceki işe denk olması gerekir.
Benzer iş teklifinde bulunulmaması halinde, işverenin elinde başka bir pozisyon olup olmadığı da incelenmelidir. Uygun bir boş yer varsa işçiyi burada başlatmak yasal zorunluluktur.
Eğer işveren bu yükümlülükleri ihmal ederse, işçi işe alınmamış sayılır ve işveren üç aylık ücret tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur.
13. İşe Dönüş Sağlanmazsa Tazminat Ödenir
İşveren, askerlik sonrası başvuru yapan işçiyi işe başlatmazsa, bu durumda üç aylık ücret tutarında tazminat ödeme yükümlülüğü doğar. Bu ceza, iş güvencesi amacıyla yasayla güvence altına alınmıştır.
İşçi, işe alınmadığını yazılı olarak belgeleyebilirse iş mahkemesine başvurarak bu tazminatı talep edebilir. Tazminat miktarı brüt ücret üzerinden hesaplanır ve vergiye tabidir.
İşverenin iyi niyetli olmaması, boş pozisyon olmasına rağmen işe almaması gibi durumlarda mahkemeler genellikle işçi lehine karar verir. Bu nedenle işverenlerin işe dönüş taleplerine karşı dikkatli olması gerekir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçilerin Hakları Konusunda Sıkça Sorulan Sorular
1. Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir mi?
Evet, askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan bir işçi, işyerinde en az 1 yıl çalışmışsa kıdem tazminatına hak kazanır. Bu, 1475 sayılı Kanun'un 14. maddesi kapsamında işçinin haklı fesih nedeni sayılır.
2. Askerlik nedeniyle istifa eden işçi ihbar süresiyle yükümlü müdür?
Hayır, askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi ihbar süresine uymak zorunda değildir. Bu fesih türü, kanunen haklı nedenli fesih sayıldığı için işçiden ihbar tazminatı da talep edilemez.
3. Bedelli askerlik yapan işçi de kıdem tazminatı alabilir mi?
Evet, bedelli askerlik de bir tür askerlik hizmeti olduğundan, işçi askerlik sevk belgesini sunmak koşuluyla kıdem tazminatına hak kazanır.
4. Askerlik için işten ayrılacak işçi işsizlik maaşı alabilir mi?
Askerlik nedeniyle işten çıkan işçi, askere gitmeden önce ve dönüşte İŞKUR’a başvurursa, gerekli prim ve süre şartlarını sağlaması hâlinde işsizlik maaşı alabilir.
5. İşten çıkarken hangi kod seçilmeli?
SGK sisteminde işten çıkış bildirgesine "Kod 12 - Askerlik" yazılmalıdır. Bu kod, askerlik nedeniyle fesih yapıldığını gösterir ve hak kayıplarını önler.
6. Askerlik nedeniyle fesihte sevk belgesi zorunlu mu?
Evet, fesih gerekçesinin askerlik olduğunu ispatlamak için işçiden mutlaka askerlik sevk belgesi istenmelidir. Aksi takdirde fesih geçersiz sayılabilir.
7. Noterden bildirim yapılması şart mı?
Yasal zorunluluk olmamakla birlikte, işçinin haklarını korumak ve ispat kolaylığı sağlamak amacıyla noter ya da iadeli taahhütlü mektupla bildirim yapılması tavsiye edilir.
8. İşveren askerlik nedeniyle işçiyi işten çıkarabilir mi?
Asıl olan işçinin kendisinin fesih yapmasıdır. Ancak askere gitmeden önce işverenin iş akdini feshetmesi hâlinde işçi, yine kıdem tazminatı hakkına sahip olur.
9. Askerlik sonrası aynı işe dönmek mümkün mü?
Evet, işçi terhis tarihinden itibaren 2 ay içinde işverene yazılı olarak başvurursa, eski işine dönme hakkı vardır.
10. İşveren eski işi veremiyorsa ne olur?
İşveren, işçiye benzeri bir pozisyon teklif etmekle yükümlüdür. Eğer uygun pozisyon yoksa işvereni bağlayan bir tazminat yükümlülüğü doğabilir.
11. İşveren işe almazsa ne olur?
İşveren, başvuruya rağmen işçiyi işe almazsa üç aylık brüt ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır. İşçi bu hakkını dava yoluyla talep edebilir.
12. Askerlikte geçen süre kıdeme dahil mi?
Hayır, askerlikte geçen süre kıdem süresine dahil edilmez. Ancak askerlik sonrası tekrar işe giren işçinin yeni kıdem süresi sıfırdan başlar.
13. Askerlikten sonra tekrar çalışmaya başlayan işçi aynı haklara sahip mi?
Evet, askerlik sonrası tekrar işe başlayan işçi, diğer işçilerle aynı haklara sahiptir. Ancak kıdem süresi askerlik sonrası başlayarak hesaplanır.
14. İşveren işe dönüş talebini reddedebilir mi?
İşveren, makul ve yasal bir gerekçe olmadan işe dönüş talebini reddedemez. Reddederse işçi tazminat talep edebilir.
15. Askerlik nedeniyle fesihte belge teslim tarihi önemli mi?
Evet, işten çıkış tarihi ile sevk belgesi üzerindeki tarih arasında uzun süre olmamalıdır. Makul süre aşıldığında işveren feshi kabul etmeyebilir.
16. İşten çıktıktan sonra sevk tarihi ertelenirse ne olur?
Sevk tarihi ertelenirse, işçinin fesih gerekçesi ortadan kalkmış olacağından işveren işçiyi tekrar işe alma teklifinde bulunabilir.
17. İşten çıkış dilekçesi nasıl olmalı?
İşçinin fesih dilekçesi açık, tarihli ve gerekçesi belirtilmiş şekilde yazılmalıdır. Dilekçeye sevk belgesi eklenmesi önemlidir.
18. Askerlik sonrası işe başlama süresi nedir?
İşçi, terhis tarihinden itibaren 2 ay içinde eski işverenine başvurursa işe dönüş hakkını kullanmış olur.
19. Başvuru süresi geçerse ne olur?
İşçi 2 ay içinde başvurmazsa bu hakkını kaybeder ve işverenin işe alma yükümlülüğü ortadan kalkar.
20. Askerlik nedeniyle işten çıkan işçi yıllık izin ücretini alabilir mi?
Evet, kullanılmamış yıllık izinleri varsa, işten çıkarken bu sürelerin ücretini alma hakkına sahiptir.
21. İşveren askerlik nedeniyle ayrılan işçiye tazminat ödemezse ne yapılır?
İşçi önce yazılı ihtar çekmeli, ödeme yapılmazsa arabuluculuk başvurusu ve dava süreci başlatabilir.
22. Askerlik nedeniyle işten çıkınca sağlık sigortası ne zaman biter?
SGK kapsamında sağlık hizmetlerinden fesih tarihinden itibaren 10 gün boyunca yararlanma hakkı devam eder.
23. İşten çıktıktan sonra başka yerde çalışıp sonra askere gitmek mümkün mü?
Evet, işçi isterse başka bir yerde kısa süreli çalışabilir; ancak yeni işyerinde kıdem tazminatı hakkı bir yıl dolmadığı sürece doğmaz.
24. Askere gitmeden önce istifa eden işçi hak talep edebilir mi?
Eğer fesih gerekçesini askerlik olarak belirtmeden istifa ederse, kıdem tazminatı hakkını kaybedebilir.
25. Kod 12 dışında yapılan bildirimlerde ne sorun olur?
Kod 12 harici girilen kodlarda işsizlik maaşı alınamaz ve kıdem tazminatı açısından işçi aleyhine yorum yapılabilir.
26. Askerlik sonrası aynı işyerinde farklı pozisyonda çalışabilir mi?
Evet, işveren eski işi veremiyorsa benzer nitelikte başka bir pozisyon sunabilir. Bu da yasaldır.
27. Fesih bildirimi sözlü yapılabilir mi?
Sözlü bildirim geçerli sayılmaz. Yazılı olması ve mümkünse noter kanalıyla yapılması gereklidir.
28. İşveren askere giden işçiyi işten çıkarmak zorunda mı?
Hayır, isterse ücretsiz izin verebilir. Ancak genellikle işçi kendi isteğiyle fesih yoluna gider.
29. Kıdem tazminatı ödemesi nasıl hesaplanır?
İşçinin brüt maaşı esas alınarak çalıştığı yıl sayısı kadar ödeme yapılır. Her yıl için 30 günlük brüt ücret esas alınır.
30. İşçinin hakları gasp edilirse nereye başvurmalı?
Önce arabuluculuğa, sonuç alınamazsa iş mahkemesine başvurarak haklarını yasal yoldan arayabilir.
Askerlik Sebebiyle İşten Ayrılmada Hak Kaybını Önlemek İçin Nelere Dikkat Edilmeli?
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler için kıdem tazminatı, işsizlik maaşı, ihbarsız fesih hakkı ve askerlik sonrası işe dönüş gibi birçok yasal hak tanınmıştır. Bu haklardan yararlanabilmek için işten çıkış sürecinin doğru yönetilmesi, özellikle işten çıkış kodunun doğru seçilmesi, askerlik sevk belgesinin zamanında ibraz edilmesi ve mümkünse noter aracılığıyla yazılı bildirim yapılması büyük önem taşır. Askerlik sonrası işe geri dönüş hakkı da kanunlarla güvence altına alınmış olup, işverenin bu talebi karşılamaması halinde işçiye tazminat ödeme yükümlülüğü doğmaktadır.
İşçiler askerlik nedeniyle işten ayrılma sürecini bilinçli bir şekilde yürüttüklerinde hem askerlik öncesi kazanımlarını koruyabilir hem de askerlik sonrası iş hayatına sorunsuz şekilde devam edebilirler. Kod 12 ile yapılan çıkışlar, kıdem tazminatı hesaplaması, işsizlik ödeneğine başvuru ve işe dönüş talepleri gibi adımlar, titizlikle tamamlanmalıdır. Bu kapsamlı rehberde yer alan bilgiler, hem çalışanların hem de işverenlerin askerlik nedeniyle iş akdinin sona ermesi ve sonrasında doğan yükümlülükleri eksiksiz şekilde anlamalarına yardımcı olacak niteliktedir.
