- 30 / May 2024
ANAYASA MAHKEMESİ (AYM) BİREYSEL BAŞVURU ŞARTLARI- 2024
Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yolu olağanüstü bir yasa yoludur. 2010 yılı itibariyle ülkemizde hukuki sürecin bir aşaması olarak uygulamaya girmiştir. Bireylerin Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde güvence altında olan temel hak ve özgülüklerinin ihlali nedeniyle bireysel başvuru hakkı vardır. AYM bireysel başvurusu için bireylerin önünde 30 günlük bir süre bulunmaktadır. Anayasa ve AİHS’ te yer alan söz konusu bu haklar kamu gücü tarafından ihlale konu olduğunda, iç hukukta yer alan itiraz ve temyiz gibi hukuki süreçleri (olağan kanun yollarını) tüketen bireyler Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yoluna gitme hakkına sahip olurlar.
Bireyler AYM bireysel başvuru yolunda, ihlal konusu hak ve özgürlüklerine kavuşamadıklarında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine gitme hakkına kavuşacaktır. AİHM başvuru ve şartları konusuna bu linkten ulaşabilirsiniz.
1. ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU GENEL BİLGİLER
AYM bireysel başvuru hakkı, kamu gücü nedeniyle hak ihlaline uğrayan bireylerin kişisel hakkını arama yoludur. Anayasa mahkemesi başvurusu olağanüstü bir yasa yoludur. Çünkü, bireyler hak talepleri konusunda hukuki süreçleri geçirdikten sonra, hak mağduriyetleri giderilmediğinde AYM ‘ye bireysel başvuru hakkına sahiptir.
AYM, bireysel başvurunun bir iç hukuku ilgilendiren bir yol olmasından dolayı kamu gücünü kullanan makamların gerçekleştirmiş olduğu hak ihlalleri konusunda yetkilidir. Aynı şekilde yabancı devletlerin gerçekleştirmiş olduğu hak ihlalleri nedeniyle AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır. Fakat, Türkiye’nin kamu gücüne dayalı olarak yurt dışında yapılan işlem, eylem ya da ihmallerden dolayı AYM yolu açıktır. Diğer bir deyişle Türkiye’ye atfedilebilen işlem, eylem ve ihmallerden dolayı hakları zedelenen bireyler AYM’ ye gitme hakkı olacaktır.
2. BİREYSEL BAŞVURU HAKKI OLANLAR
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı olanlar Anayasadaki tabiriyle “herkes” tir. Bu bakımdan kişiler arasında başvuru hakkı anlamında bir ayrıma gidilmemiştir. Gerçek kişiler, haklarında bir ihlal söz konusu olduğunda AYM bireysel başvuru yoluna gitme hakkı vardır.
Kişilerin bireysel başvuruya konu yaptığı işlem, eylem ya da ihmal, kamu gücü nedeniyle ihlale konu olan hak ya da özgürlüklerden dolayıdır. Bireylerin Anayasa ya da AİHS’te yer alan hak ya da özgürlüklerden birisi ya da birden fazlası ihlale konu olduğunda, AYM bireysel başvuru yoluna gitme hakkı vardır. Kamu gücünün ihlale yol açtığı işlem, eylem veya ihmalden dolayı bireylerin hak veya özgürlükleri ihlale uğramıştır. Dolayısıyla bireyler bu şekilde bir hak ihlali olduğunda Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru yoluna gitme hakkına sahiptir.
Kamu gücünün hak ihlaline neden olan eylem, işlem veya ihmalinden dolayı kişisel hakları doğrudan ihlale konu olan bireyler AYM’ye başvuru hakkına sahiptir.
Kamu tüzel kişilerin AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır. Zira, kamu tüzel kişiler bireysel başvuru ehliyetine sahip değildirler. Özel hukuk tüzel kişileri yalnızca tüzel kişiliği ilgilendiren hakları ihlale konu olduğunda Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yoluna gitme hakları vardır.
Öte taraftan Türkiye vatandaşları için Anayasada yer alan siyasal hak ve özgürlüklerden kaynaklanan hak ihlalleri konusunda yabancıların bireysel başvuru ehliyeti yoktur.
3. İÇ HUKUKTAKİ YER ALAN OLAĞAN YASA YOLLARINI TÜKETME ŞARTI
Kişilerin Anayasa ya da AİHS’te yer alan hak ve özgürlükleri, kamu gücü tarafından ihlale konu olduğunda bireysel başvuru hakkı vardır. Ancak bunun için öncelikle iç hukukta yer alan itiraz ve temyiz gibi hukuki süreçleri (olağan kanun yolları) tamamlamış olmaları gerekir.
Bireyler ihlal konusu olan eylem, işlem ya da ihmalden dolayı yasadaki tüm olağan hukuki süreçleri tükettiğinde AYM bireysel başvuru yoluna gitmeye hakkı olacaktır. Bireylerin iç hukuktaki olağan kanun yollarını tüketme şartı yerine geldiğinde AYM bireysel başvurusu olarak nitelediğimiz olağanüstü kanun yolu açık olacaktır. Dolayısıyla bireyler şayet mevutsa, idari ve adli yargı başvurularının tümünü, Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru öncesinde tüketmeleri zorunludur. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapmadan önce, iç hukuktaki tüm olağan kanun yollarını tüketmeden bu yol açık değildir. Aksi halde AYM, başvuruyu reddedecektir.
4. ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU YOLU KAPALI İŞLEMLER
Kamu gücünün bazı işlem, eylem ve ihmalleri açısından AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır. Buna göre idarenin düzenleyici işlemleri, Anayasa Mahkemesinin verdiği kararlar, TBMM ‘nin yasama işlemleri, Anayasa’nın yargı denetiminin dışında tuttuğu işlemler için AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır.
Kamu tüzel kişilerin AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır. Zira, kamu tüzel kişiler bireysel başvuru ehliyetine sahip değildirler. Özel hukuk tüzel kişileri yalnızca tüzel kişiliği ilgilendiren hakları ihlale konu olduğunda Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru yoluna gitme hakları vardır.
AYM, bireysel başvurunun bir iç hukuku ilgilendiren bir yol olmasından dolayı kamu gücünü kullanan makamların gerçekleştirmiş olduğu hak ihlalleri konusunda yetkilidir. Aynı şekilde yabancı devletlerin gerçekleştirmiş olduğu hak ihlalleri nedeniyle AYM bireysel başvuru yolu kapalıdır. Fakat, Türkiye’nin kamu gücüne dayalı olarak yurt dışında yapılan işlem, eylem ya da ihmallerden dolayı AYM yolu açıktır. Diğer bir deyişle Türkiye’ye atfedilebilen işlem, eylem ve ihmallerden dolayı hakları zedelenen bireyler AYM’ ye gitme hakkı olacaktır.
5. ANAYASA MAHKEMESİ BİREYSEL BAŞVURU USÛLU
Kişiler Anayasa veya AİHS’ te yer alan temel hak ve özgürlüklerinden birisi ya da bir kaçı ihlale konu olduğunda, AYM bireysel başvuru yoluna gitme hakkına sahip olur. Bireylerin AYM bireysel başvuru dilekçesini AYM’ ye doğrudan giderek ya da mahkemeler yahut yurtdışındaki temsilcilikler aracılığıyla yapma hakkı vardır.
Uyap Vatandaş veya Avukat Portalı yoluyla elektronik ortamda AYM bireysel başvuru yolu henüz kapalıdır. Bireyler bireysel başvuru yaptıklarında belirli bir harç öderler. Bu harcı ödediklerinde, AYM bireysel başvuru dilekçesine makbuzu iliştirmeleri gereklidir.
AYM bireysel başvuru yolu, iç hukuktaki olağan kanun yollarını tükettiği tarihten başlayacaktır. Ancak bu tarih, kişinin hakkında bir hak ihlali olduğunu öğrenmesi üzerine 30 günü geçemez. Kişilerin, bu süreyi geçirmeleri halinde haklı bir sebebi varsa, bu mazeretin ortadan kalkması halinde 15 gün içerisinde AYM bireysel başvuru yapma hakkı vardır. Ancak, bireysel başvuru için mazeret belgelerini Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru dilekçesine eklediklerinde, başvuruları kabul olur.
6. ANAYASA MAHKEMESİ ÖRNEK BAŞVURU FORMU
Anayasa Mahkemesi başvuru kılavuzuna bu linkten ve ayrıca elektronik başvuru formuna bu linkten ulaşabilirsiniz. Kişiler Anayasa ya da AİHS’ te yer alan hak ya da özgürlükleri ihlal edildiğinde iç hukuktaki olağan kanun yollarını tüketmeleri halinde 30 gün içerisinde AYM bireysel başvuru hakkına sahip olacaklardır.
Bireyler AYM bireysel başvuru dilekçesinde bulunması gereken hususlar;
- AYM bireysel başvurusu yapan kişinin ya da yasal temsilcisinin kimlik ve adresi bilgileri, avukat varsa, vekaletname sureti.
- İhlale konu işlem, eylem veya ihmalden dolayı hangi hak ya da özgürlüğün ihlal edildiği belirtiliyorsa buna ilişkin Anayasada yer alan ihlal gerekçeler.
- İç hukuk yollarının tüketilmesi aşamaları.
- Başvuru yolunun öngörülmemiş olması nedeniyle, ihlalin öğrenildiği tarihi,
- Uğradıkları zarar.
